AANTREKKINGSKRAG

Aantrekkingskrag

Deon Opperman

Ons verstaan vandag soveel meer as ons voorvaders van 'n duisend, of selfs 'n honderd jaar gelede. Maar dit gesê, weet niemand eintlik wat in die heelal aangaan nie. Ja, daar's teorieë, maar elke generasie, sedert die ontstaan van die mens, glo dat hulle die finale waarheid beet het. Vir eeue was die aarde plat, en toe, wonderwerk bo wonderwerk, word hy rond; vir eeue was die aarde die middelpunt van die kosmos - alles het om die aarde gedraai. Maar toe werk iemand uit hoe om 'n teleskoop te maak en siedaar, was die son die middelpunt waarom alles draai. Nie dat sulke nuus altyd welkom was nie - vra maar vir Galileo wat met verskriklike marteling gedreig is en 'n paar ander wat op brandstapels gesterf het, maar op die ou end het die waarheid geseëvier en is die aarde tot die derde stukkie rots om die son verklaar. Gelukkig was ons son nog steeds die middel van die kosmos, totdat daar besef is dat ons hele sonnestelsel maar net 'n klein uithoekie van die melkweg is, en ons melkweg, op sy beurt, net een sterrestelsel tussen ontelbare ander in die onmeetbare ruimte van 'n heelal so onmeetbaar dat selfs Einstein van 'n god gepraat het. Vandag word daar geglo dat tyd en ruimte 'n soort weefsel vorm waarin alle materie - hetsy die son, die aarde, die maan of 'n komeet - in direkte proporsie tot hulle massa, 'n duik ... nee, wat is 'n beter woord? ... 'n "kom" in daardie weefsel vorm waarin ander planete en sterre as't ware in 'n sirkelgang begin val ... amper soos die water wat uit jou bad uit loop. En vandaar: aantrekkingskrag. As dit waar is, as dit waar is dat elke stukkie massa in die heelal, ongeag hoe groot of klein, volgens hulle massa duike of komme in die tyd-ruimte-weefsel maak en gevolglik aantrekkingskrag genereer, vra ek myself af: Hoe lyk die kom wat 'n mens maak? En is dit hoekom mense, soos sterre en planete, om mekaar begin wentel?

Newton was behep met die verstaan van die heelal wat mens kan sien: planete, sterre, ensovoorts. Maar toe kom die teenstem, die kwantumteorie ... dit wat tussen atome gebeur. Ironies genoeg, as jy naby genoeg kyk, lyk 'n atoom nes die heelal, maar dis 'n ander gesprek. Wat belangriker is, is dat atome nie net fundamenteel onkenbaar is nie, maar ook so dêm onvoorspelbaar is. As jy nie na hulle kyk nie, dan gedra hulle hulle soos golwe, maar die oomblik as jy na hulle kyk, hulle probeer meet, dan gedra hulle hulle soos partikels ... en jammer, ek weet dis 'n anglisisme, maar in die fisika is dit dikwels onvermydelik ... "partikels" ... konkrete goedjies. En om dinge erger te maak, kan mens nie tegelyk 'n atoom se spoed en posisie weet nie. Of jy weet waar hy is, of jy weet hoe vinnig hy beweeg, maar nooit albei nie. In breë terme is dit wat Heisenberg in sy Onsekerheidsprinsiep beskryf het. En dis die punt: Wanneer dit by die atoom kom, die boublok van alles in die heelal, insluitend die mens, werk jy met 'n paradoks. Niks is seker nie ... hy's daar en hy's nie daar nie. En as ons nou een ding weet, dan is dit dat die mens nie van onsekerheid hou nie. Kyk maar na die winste van versekeringsmaatskappye. Kwantumfisika wys dat die wêreld, die kosmos, alles, deur onvoorspelbaarheid en toeval regeer word. Vir Einstein was dit onaanvaarbaar: "God", het hy vir Niels Bohr, voorstander van die kwantumfisika, gesê, "does not play dice with the universe". Einstein het daarna sy lewe gewy aan die soeke na 'n Groot Teorie wat die chaos en onvoorspelbaarheid van die kwantumfisika met die orde van Newton en sy eie teorie van die heelal kon versoen. Ongelukkig is hy dood voor hy kon, wat jammer is, want hy sou ons almal baie moeite bespaar het. En hier's die kern van die probleem: Atome is so bleddie klein en abstrak, maar tog so dáár ... so konkreet ... niks minder as 'n planeet of 'n ster nie. Om 'n idee te gee: Daar is meer atome in 'n enkele glas water as wat daar glase water is in die riviere en oseane en al die waters van die wêreld. Alles, alles in die heelal bestaan uit atome, en tog is atome fundamenteel onkenbaar. Elke mens, ek, jy, is 'n bondel paradoksale, onvoorspelbare atome wat deur die aantrekkingskrag tussen hulle bymekaar bly, om uiteindelik uitmekaar te spat met die dag van die dood. Gaaf, so gesê, so gedaan. Maar vir my is die vraag: Hoekom spat die atome waaruit 'n mens gemaak is nie voor die dood uitmekaar nie? Wat hou hulle tot die dood bymekaar? En as die atoom fundamenteel onkenbaar is, hoe kenbaar is die mens? Terloops, toe Einstein vir Niels Bohr gesê het dat God nie met die heelal dobbel nie, toe antwoord Bohr: "Moenie vir God sê wat hy mag en nie mag doen nie." Goeie raad, nie net vir Einstein nie, maar waarskynlik vir elke mens wat in 'n verhouding die ander een se wentelbaan probeer voorskryf en hom verbeel dat hy werklik die ander een kan ken.

Dinge is selde soos wat hulle lyk. Baie van die sterre wat jy sien, is nie meer daar nie. Dis net hulle lig wat jy sien. Maar omdat hulle so ver van die aarde af is, neem daardie lig miljoene jare om hier te kom, met die gevolg dat lank nadat daai ster alreeds gesterf het, sien ons nog die lig wat nog steeds oor daardie biljoene kilometers na ons toe reis. So, die vraag is: Bestaan 'n ster wat lankal gesterf het net omdat jy sy lig nog kan sien? Is 'n ster sy lig, of is 'n ster die ding wat die lig gemaak het? En mens sou dieselfde van 'n verhouding kon vra: Lewe die ster nog, of sien jy net sy lig nadat hy lankal gesterf het? Met ander woorde: Niks is seker nie. Dit hang af waar jy staan wanneer jy kyk. Iemand baie nader aan daardie ster sou lankal gesien het hoe hy sterf, terwyl jy nog dink hy leef.

Om te dink is 'n gevaarlike ding, tensy jy baie, baie diep dink. Oppervlakkige denke veroorsaak allerhande probleme, soos die Eerste en Tweede Wêreldoorloë, die Berlynse muur, die Midde-Ooste, apartheid en die massamoorde van Afrika. En so kan ek oor die eeue heen aangaan. G'n logiese mens, een wat dink, wil 'n oorlog hê nie - hetsy oor 'n stuk grond of vir olie, of in sy persoonlike verhoudings nie. Maar dis die probleem met menswees: Ons dink nie net nie, ons voel. Ek lees onlangs 'n verslag van 'n man wat in 'n voertuigongeluk was. Sy brein is beskadig in presies daardie area van die brein wat emosies skep. Die gevolg was dat die man, na hy van die ongeluk herstel het, hoegenaamd geen emosies gevoel het nie. Hy kon praat, hy kon dink, hy was in alle opsigte normaal, behalwe dat hy geen emosies ervaar het nie. Op daardie punt in die artikel het ek gedink: Hel, dit kan dalk lekker, wees. Ja, jy voel nooit gelukkig nie, maar jy voel ook nie ongelukkig nie. G'n uiterstes van emosie nie - amper soos die effek van 'n sterk antidepressant. Maar toe lees ek verder. Mense op antidepressante voel nog steeds, net nie op die uiterste nie, maar hierdie man het geen emosies ervaar nie, en die gevolg daarvan was dat hy absoluut niks gedoen het nie. Hy't net daar gesit. Tjoepstil. Die gevolgtrekking van die navorsing was dat emosies, nie denke nie, die dryfveer van aksie is - dat die mens net iets doen omdat hy iets voel. Al wat denke kan doen, is 'n beste poging aanwend om daardie emosiegedrewe aksies in 'n vrugbare rigting te stuur. En dit is nie maklik nie, want soos ek gesê het, as jy dink, moet jy diep dink. En dit verg moeite en oefening en baie energie, meer as wat die meeste mense tot hulle beskikking het.

Brandon Carter, die beroemde teoretiese fisikus, het die wêreld daarop attent gemaak dat die rede waarom ons die heelal sien wat ons sien, is omdat ons in daardie heelal ontstaan het. As die heelal nie was soos hy was nie, sou ons nie hier wees om hom te sien soos hy is nie. God was baie besig en het baie gedoen voor hy die mens geskape het. Soos die Bybel sê: Ons was laaste ... op die sesde dag ... lank na hy lig en donker, en die aarde en waters geskei het. In daardie skepping het ons ontstaan, en daarom kan ons vanaf die aarde na daardie skepping kyk. Ons sien wat ons sien omdat ons uit dit wat ons sien, ontstaan het. En so is dit in 'n verhouding ook - jy sien wat jy sien omdat jy in daardie verhouding geword het wie en wat jy is. Die komme wat twee mense in die weefsel van die kosmos maak, trek hulle na mekaar. Die son het die aarde, die aarde het die son, die maan het die aarde en die aarde die maan. Elkeen is homself, maar word ook bepaal deur die ander wat om hom wentel. Die getye van ons oseane word, per slot van sake, deur die maan bepaal. En as die aarde nie hier was nie, was die maan iewers anders. So min as wat 'n planeet of ster aantrekkingskrag kan ontken, net so min kan ek of jy. So min as wat ek, al wil ek hoe graag, die inkomende gety kan stop, net so min kan ek keer wat tussen my en 'n ander gebeur, want as ek en 'n ander eers om mekaar begin wentel, dan sal, soos tussen aarde en maan, gebeur wat moet gebeur.

Die spoed van lig is een van die mees paradoksale onveranderlikes van die kosmos. Lig  beweeg teen net onder driehonderdduisend kilometer per sekonde. Maar hier’s die probleem: As twee karre na mekaar toe ry, die een teen eenhonderd kilometer per uur en die ander ook teen eenhonderd kilometer per uur, dan is die spoed waarteen hulle mekaar nader, tweehonderd kilometer per uur. Maar as twee voertuie elk teen die spoed van lig na mekaar toe ry, dan is die spoed waarteen hulle mekaar nader nog steeds net onder driehonderdduisend kilometer per sekonde ... nie seshonderdduisend nie. Dit maak glad nie sin nie. Die rede, volgens Einstein, is dat niks, absoluut niks in die heelal, vinniger as die spoed van lig kan beweeg nie. En as dit waar is ... en tot op hede is daar geen navorsing wat dit verkeerd kon bewys nie ... as dit waar is, is daar, ten spyte van al die chaos en oënskynlike onvoorspelbaarheid van die lewe wat ons in hierdie uithoekie van die heelal beleef, 'n oorkoepelende en fundamentele orde. En miskien is dit wat ons bedoel wanneer ons praat van God, en hoekom elke mens, ten spyte van konstante teleurstelling en terugslag, aanhou soek na betekenis en sekerheid, want ons voel in die atome waaruit ons gemaak is, hierdie groot wet: dat sekere dinge in die heelal onveranderlik is. Ek het begin deur te vra: Wat is dit ... Wat is dit wat die atome van 'n mens se lyf bymekaarhou tot die dood toe? Maar waaroor ek die meeste wonder, is: Wat is dit wat veroorsaak dat hierdie, en nie daardie mens nie, tot die ander aangetrokke voel, in die kom wat hulle in die weefsel van tyd en ruimte maak, vasgevang word? En my antwoord is eenvoudig - beslis nie wetenskaplik nie, en beslis so seker as die spoed van lig - liefde. Dis wat alles bymekaar hou. Religie is so onwetenskaplik, maar elke religie op aarde het tot die besef gekom: God is liefde. Liefde - alomteenwoordig soos die aantrekkingskrag tussen alles in die heelal, so onkenbaar soos 'n atoom, en so seker soos die spoed van lig.