Mené, mené, tekél ...

AANHALINGS

TYD

Nothing withstands the ravages of time

Sonnet 65

Since brass, nor stone, nor earth, nor boundless sea,

But sad mortality o'ersways their power,

How with this rage shall beauty hold a plea,

Whose action is no stronger than a flower?

O, how shall summer's honey breath hold out

Against the wrackful siege of batt’ring days,

When rocks impregnable are not so stout,

Nor gates of steel so strong, but Time decays?

O, fearful meditation! Where, alack,

Shall Time's best jewel from Time's chest lie hid?

Or what strong hand can hold his swift foot back?

Or who his spoil of beauty can forbid?

O, none, unless this miracle have might,

That in black ink my love may still shine bright.

William Shakespeare

Time, Time, Why, Why,

Time, Time, Time tell me why

Are you standing still when you like to fly

Come on and tell me now

Love, love, love is a mystery

Makes me blind and it helps to see

Come on, I want you to tell me,

I want you to tell me

Day after day your memory is fading

Smile at the world and give me time

I just want to hear your heart beat

Time – The Dealians

Tyd is ‘n illusie

Waar die wysers

Jou wysmaak

Dat jy baie tyd

Op hande het

Rachad Debdoubi

TIME

by Dave Clark

Stand before me on the sign of infinity,

all you of the earth.

With the granting of the law of provination

comes the application of change.

I will give you the key.

And with this knowledge, please realise,

comes the responsibility of sharing it.

I will show you the way.

It’s very simple. Throughout the universe

there is order.

In the movement of the planets, in nature

and in the functioning of the human mind.

A mind that is in its natural state of order,

is in harmony with the universe

and such a mind is timeless.

Your life is an expression of your mind.

You are the creator of your own Universe -

For as a human being, you are free to will whatever

state of being you desire through the use of your

thoughts and words.

There is great power there.

It can be a blessing or a curse -

It’s entirely up to you.

For the quality of your life is brought about

by the quality of your thinking -

think about that.

Thoughts produce actions -

look at what you’re thinking.

See the pettiness and the envy and the greed and the

fear and all the other attitudes that cause

you pain and discomfort.

Realize that the one thing you have absolute

control over is your attitude.

See the effect that it has on those around you.

For each life is linked to all life

and your words carry with them chain reactions

like a stone that is thrown into a pond.

If your thinking is in order,

your words will flow directly from the heart

creating ripples of love.

If you truly want to change your world, my friends,

you must change your thinking.

Reason is your greatest tool,

it creates an atmosphere of understanding,

which leads to caring which is love.

Choose your words with care.

Go forth … with love.

Poem from the musical Time recited by Sir Laurence Olivier

© Afrikaanse vertaling deur C J van Breda

Verskyn voor my met die teken van oneindigheid,

alle aardbewoners.

Met die toekenning van die wet van voorsiening

kom die toepassing van verandering.

Ek sal jou die sleutel gee.

En met hierdie kennis, besef asseblief,

kom die verantwoordelikheid om dit te deel.

Ek sal jou die weg wys.

Dit is baie eenvoudig. Regoor die heelal

is daar orde.

In die beweging van die planete, in die natuur

en in die funksionering van die menslike verstand.

‘n Gees in sy natuurlike staat,

is in harmonie met die heelal

en so 'n gees is tydloos.

Jou lewe is 'n uitdrukking van jou gedagtes.

Jy is die skepper van jou eie heelal -

Want as mens is jy vry om te kies in watter

toestand jy begeer om te wees deur die gebruik van jou

gedagtes en woorde.

Daar het groot krag.

Dit kan 'n seën of ‘n vloek wees -

Dit is heeltemal jou keuse.

Want die kwaliteit van jou lewe word veroorsaak

deur die kwaliteit van jou denke -

dink daaraan.

Gedagtes wek dade -

Besin waaroor jy dink.

Kyk na die nietighede en die afguns en die gierigheid en die

vrees en al die ander optredes wat

pyn en ongemak veroorsaak.

Besef dat die een ding waaroor jy volkome

beheer het, is jou gedrag.

Kyk na die effek wat dit op diegene rondom jou het.

Want elke lewe is aan die lewe gekoppel

en jou woorde veroorsaak kettingreaksies

soos 'n klip wat in 'n dam gegooi word.

As jou denke georden is,

Sal jou woorde direk uit die hart vloei

en rimpels van liefde skep.

As jy werklik jou wêreld wil verander, my vriende,

moet julle julle denke verander.

Rede is jou grootste hulpmiddel,

dit skep 'n atmosfeer van begrip,

wat lei tot omgee, wat liefde is.

Kies jou woorde met omsigtigheid.

Gaan voort ... met liefde.

Gedig uit die musiekblyspel Time voorgedra deur Sir Laurence Olivier

Tyd is die geld van jou lewe. Net jy kan bepaal hoe dit bestee moet word. Pasop dat ander mense dit nie namens jou bestee nie. – Carl Sandburg

Help one another; there’s no time like the present and no present like the time. – James Durst

There will come a time when you think everything is finished. That will be the beginning. – Louis L'Amour

Someone’s sitting in the shade today because someone planted a tree a long time ago. –  Warren Buffett

If we open a quarrel between past and present, we shall find that we have lost the future. ― Winston Churchill

As ons 'n twis tussen die verlede en die hede sou ontketen, sal ons vind dat ons die toekoms verloor het. - Winston Churchill

OUDERDOM

You live as long as you are remembered – Russian Proverb

Die young, as late as possible. – Ashley Montagu

Growing old is something you do if you’re lucky. – Groucho Marx

Anyone can get old. All you have to do is live long enough.- Groucho Marx

You can’t help getting older, but you don’t have to get old. – George Burns   

I don’t want to achieve immortality through my work … I want to achieve it through not dying. – Woody Allen

I don’t feel eighty. In fact, I don’t feel anything till noon. Then it’s time for my nap. – Bob Hope

One is never so old that one does not honestly hope to live another day but living longer without a subsequent improvement in quality was a waste of time. – Seneca

GENEALOGIE

Geskiedenis gee lewe aan die herinnering, dit is die boodskapper van die verlede. – Cicero.

Ek verlang geen toekoms wat die bande met die verlede breek nie. – George Eliot

Die dofste ink is beter as die beste geheue. – Chinese spreekwoord

Veel wordt bewezen, wat toch in de grond niet waar is;

en veel is eeuwig waar, ofschoon het bewijs niet daar is. – Petrus Augustus de Génestet

Waardeer die gewoontes en gebruike wat van jou voorouers af kom. Dis nie die boom wat in een jaar uitgroei waar jy sterk hout kan saag nie. – C J Langenhoven.

Onsterflikheid tot in my nageslag is wat ek begeer,

net soos ek my voorgeslag nou vereer.

My gene voortgedra na ‘n ander tyd

onafskeidbaar tot in ewigheid.

Vir ewig sal hul deel van my wees,

in voorkoms, liggaam en gees.

© Johan van Breda

2003

Om dood te gaan is geen kuns nie; die slegste kry dit reg. Om te lewe is ‘n kuns: die beste kry dit nie goed reg nie. – C J Langenhoven.

Die tragedie van die lewe is nie dat dit so vinnig oor is nie, maar dat ons so lank wag voordat ons daarmee begin. – W. M. Lewis.

Bloed kruip waar dit nie kan loop nie.

We all grow up with the weight of history on us. Our ancestors dwell in the attics of our brains as they do in the spiraling chains of knowledge hidden in every cell of our bodies. – Shirley Abbott

Heengegaan het voorgeslagte, vermeng met grond en blare.

Van suigling tot grysaard, so gou verby, snel die jare.

Tyd, die streng leermeester, kies nie jou alleen,

vriend en vyand gaan heen, een vir een.

Everyone has ancestors and it is only a question of going back far enough to find a good one. – Howard Kenneth Nixon

Genealogy without documentation is mythology. – Anonymous

Genealogy, an account of one's descent from an ancestor who did not particularly care to trace his own. – Ambrose Bierce

Genealogy: Tracing yourself back to people better than you are. – John Garland Pollard

Every man is a quotation from all his ancestors. – Ralph Waldo Emerson

Our greatest responsibility is to be good ancestors. – Jonas Salk

It is indeed a desirable thing to be well descended, but the glory belongs to our ancestors. – Plutarch

People will not look forward to posterity, who never look backward to their ancestors. – Edmund Burke

If you look deeply into the palm of your hand, you will see your parents and all generations of your ancestors. All of them are alive in this moment. Each is present in your body. You are the continuation of each of these people. – Thich Nhat Hanh

Good birth is a fine thing, but the merit is our ancestors. – Plutarch

We don't know when our name came into being or how some distant ancestor acquired it. We don't understand our name at all, we don't know its history and yet we bear it with exalted fidelity, we merge with it, we like it, we are ridiculously proud of it as if we had thought it up ourselves in a moment of brilliant inspiration. – Milan Kundera

We have no claim to share in the glory of our ancestors unless we strive to resemble them. – Moliere

If man cares not for his roots, then how can he care for his branches. – Doyle M Davis

The hero draws inspiration from the virtue of his ancestors. – Johann Wolfgang von Goethe

The family is the first essential cell of human society. – Pope John XXIII

It is better to be the best of a low family than the worst of a noble one. – Greek proverb

Think of your forefathers! Think of your posterity. – John Adams

A generation which ignores history has no past and no future. – Robert Heinlein

Those who forget their past are destined to repeat it. – Robert A. Heinlein

We don't inherit the earth from our ancestors, we borrow it from our children. – David Brower

Man is a history-making creature who can neither repeat his past nor leave it behind. – W H Auden

Those concerned with the future should look to the past. – Herbert Luthy

If you don't know your family's history, then you don't know anything. You are a leaf that doesn't know it is part of a tree. – Michael Crichton

It's one of nature's ways that we often feel closer to distant generations than to the generation immediately preceding us. – Igor Stravinsky

He that wishes to be counted among the benefactors of posterity, must add by his own toil to the acquisitions of his ancestors. – Samuel Johnson: Rambler #154 (September 7, 1751)

Onsterflikheid tot in jou nageslag word deur jou eie toedoen as voorvader verwerf.

© In Afrikaans vertaal deur Johan van Breda

You have to know the past to understand the present. – Carl Sagan

There is a history in all men's lives. – William Shakespeare

So much of our future lies in preserving our past. – Peter Westbrook

It takes people to make history and people to record it. – Unknown

I don't know who my grandfather was, I am much more concerned to know what his grandson will be. – Abraham Lincoln

Honor, justice, and humanity, forbid us tamely to surrender that freedom which we received from our gallant ancestors, and which our innocent posterity have a right to receive from us. – Thomas Jefferson, July 6, 1775

I know my mother she loves for me

stages me in the family tree

brothers and sisters have I none

soos julle kan sien I’m the only one.

Pieter Carel Nicolaas van der Byl * Willowmore 2.7.1922 † Grabouw 30.12.1992

(Alias Piet Pompies uit die liedjie Hanswors)

VERTALING

‘n Vertaling is soos 'n vrou: as sy mooi is, is sy selde getrou en as sy getrou is, is sy selde mooi.

A translation is like a woman: if she is pretty, she is seldom faithful and if she is faithful, she is seldom pretty.

Die vertaler het natuurlik die reg om die teks geheel en al onder die vergrootglas te plaas, dele te verander, verwyder en om by te voeg waar nodig, sodat dit vloeibaar in Engels kan wees.

The translator obviously has the right to place the entire text under a magnifying glass, to  change, remove and to add parts where required, in order to be in fluent English.

Probatio pennae si bona sit – Probeersel van die pen [om vas te stel] of dit goed is

Verba volant, scripta manent – spoken words fly away, written words remain.

Dum Vivimus Vivamus – Terwyl ons leef, laat ons leef.

Die waarnemer – Der Beobachter

Sieg Heil!  = Die sege behaal

Denk dran:

Die Scheisse die du über mich hörst,

kann genauso falsch sein

wie die Person.

Die sie dir erzählt hat.

Ach, daß der Mensch so häufig irrt

Und nie recht weiß, was kommen wird.

Wilhelm Busch

Letterlik:

Ai, dat die mens hom so dikwels vergis

en nooit regtig weet wat gaan kom nie.

‘n Woord is soos ‘n by, dit het heuning en ‘n angel. – Talmud

Die verskil tussen die regte woord en amper die regte woord, is soos die verskil tussen weerlig en ‘n vuurvliegie. – Mark Twain

 ALGEMEEN

Ondervinding is ‘n harde leermeester omdat dit eers die toets gee en dan die les daarna. – Vernon Law

A slip of the foot you may soon recover, but a slip of the tongue you may never get over. – Benjamin Franklin

Today is the oldest you've ever been, and the youngest you'll ever be again. ― Eleanor Roosevelt

Man invented language to satisfy his deep need to complain. – Lily Tomlin

Nothing can stop the man with the right mental attitude from achieving his goal; nothing on earth can help the man with the wrong mental attitude. – Thomas Jefferson

When a man is tired of London, he is tired of life; for there is in London all that life can afford. –  Samuel Johnson

Nature has given women so much power that the law has very wisely given them little. – Samuel Johnson

Whoever thinks of going to bed before twelve o'clock is a scoundrel. – Samuel Johnson

In youth we learn; in age we understand. – Marie von Ebner-Eschenbach

Basic research is what I'm doing when I don't know what I'm doing. – Wernher von Braun

Don’t be discouraged. It’s often the last key in the bunch that opens the lock. – Unknown

Cry. Forgive. Learn. Move on. Let your tears water the seeds of your future happiness. – Steve Maraboli

Nations are destroyed or flourish in proportion as their poetry, painting, and music are destroyed or flourish. – William Blake

Don't bother just to be better than your contemporaries or predecessors. Try to be better than yourself. – William Faulkner

Nobody stands taller than those willing to stand corrected. – William Safire

If you have no will to change it, you have no right to criticize it. – Unknown

Never tell anyone that you’re writing a book, going on a diet, exercising, taking a course or quitting smoking. They’ll encourage you to death. – Lynn Johnston

History teaches us that men and nations behave wisely once they have exhausted all other alternatives. – Abba Eban

If you really want to learn and grow, be as inquisitive and full of awe as a child. Curious people experience life overflowing with wonder and joy. – Unknown

A pessimist is one who makes difficulties of his oppertunities and an optimist is one who makes oppertunities of his difficulties. – Harry Truman

As I hurtled through space, one thought kept crossing my mind – every part of this rocket was supplied by the lowest bidder. – John Glenn

I like pigs. Dogs look up to us. Cats look down on us. Pigs treat us as equals. – Sir Winston Churchill, British politician (1874 - 1965)

Ek hou van varke. Honde kyk op na ons. Katte kyk neer op ons. Varke behandel ons as gelykes. – Sir Winston Churchill, Britse politikus (1874 – 1965)

Is ethics caught or taught?

Eyes open, hearts closed, and minds muttled.

I’m not giving up, I’m just starting over ... It’s never too late to start over ...

Compromising does not mean you are wrong and your wife is right. It only means that your survival instinct is stronger than your ego!

Eenmaal sal daar wel 'n wiel oor ons wêreld rol wat vir u en vir my onkeerbaar is. – Andries Pretorius. 1848

Nie alles wat waar is kan bewys word nie. – Kurt Gödel

Die skrywer wat van een bron gebruik maak, pleeg plagiaat maar dié een wat verskeie bronne raadpleeg, doen navorsing.

Die mens is ‘n wordende wese tot en met die graf. – Lieb Bester

Jaloesie is soos ‘n vergrootglas, alles lyk groter en erger daardeur.

Jeetje Mina, weet je moeder dat.

FILMS

Lucy: Time is the only true unit of measure, it gives proof to the existence of matter, without time, we don’t exist. – From the film Lucy (Scarlett Johansson, 2014)

Lucy (when she pins down a man who tried to kill her by stabbing him in the hands): “It’s funny, I used to be so concerned with who I was and what I wanted to be, and now that I have access to the furthest reaches of my brain, I see things clearly and realize that what makes us “us” — it’s primitive. They’re all obstacles. Does that make any sense?

Like this pain you’re experiencing. It’s blocking you from understanding. All you know now is pain. That’s all you know, pain.”

The blogger who shares the quote above, really brings it to light in a great way: So true. We humans use only 10% of our brain capacity and spend most of it worrying about other people’s opinions, fear of failure, guilt, money, social status and all sorts of other junk that keep us from being, doing and creating what we are really capable of! Read More: Mind Blowing Quotes From The “Lucy” Movie [VIDEO] | http://wblk.com/mind-blowing-quotes-from-the-lucy-movie-video/?trackback=tsmclip

Lucy: “We’ve codified our existence to bring it down to human size, to make it comprehensible, we’ve created a scale so we can forget its unfathomable scale.”

Lucy: “Life was given to us a billion years ago, and now you know what to do with it.”

Film (2013): Die Laaste Tango deur Deon Meyer

Ella Winter gespeel Antoinette Louw: Sê my kan jy tango?

Kaptein Herkules de Wet gespeel deur Louw Venter: Tango!? Soos in die dans?

Ella Winter gespeel Antoinette Louw: Ja, soos in die dans.

Kaptein Herkules de Wet gespeel deur Louw Venter: Nee.

Ella Winter gespeel Antoinette Louw: So wat weet jy van die tango?

Kaptein Herkules de Wet gespeel deur Louw Venter: It takes two.

Ella Winter gespeel Antoinette Louw: Dis ‘n goeie begin.

1:17:47

Ella Winter gespeel Antoinette Louw:

Ek gaan jou leer. Dis wat die tango doen. Dis ‘n taal. ‘n Lyftaal waarmee ‘n man met ‘n vrou praat en sy met hom. Dis ‘n ritueel wat vir die man wys hoe om die spel te speel. Hoe om die jagter te wees en hoe om te besit en te beheer net wanneer sy dit toelaat. As jy kan tango, kan jy besit, kan jy bemin, kan jy bewonder, jy kan leef.

Kaptein Herkules de Wet gespeel deur Louw Venter: Ek kan nie dans nie.

Ella Winter gespeel Antoinette Louw: Onsin. Jy het twee arms, twee bene en ‘n gesonde brein.

1:14:44

Ella Winter gespeel Antoinette Louw:

Die tango is ‘n gesprek. ‘n Sensuele argument tussen ‘n man en ‘n vrou. Jorge Luis Borges het geskryf “die tango is die vreugde van die rusie.” Die dans, is ‘n skaakspel van die liefde en die dansvloer is die bord. Die tango is kontak. Meer intiem as enige ander dansvorm. ‘n Klein bietjie tergend. Die tango het struktuur, en die struktuur het simboliek. Eers twee lang, stadige bewegings, slow, slow, soos die minnespel behoort te begin. En dan, quick, quick, dringend, die onvoorspelbaarheid van moontlikhede se intensiteit, en dan weer, slow, slow, ‘n oomblik van huiwering, van uitstel, voor jy weer begin, slow, slow, quick, quick, klaar. Jy moet die struktuur ken sodat jy kan vergeet, want jy wil jouself oorgee aan die musiek. Want dit is wat julle verenig, wat die reëls van die spel bepaal. Dit is die moeilikste ding, Herkules de Wet, om jouself oor te gee aan die tango en in die lewe. Dit is genoeg vir vandag. Kom ons gaan huis toe.

Hoe sê Kolonel Yster Swart (gespeel deur Frank Opperman) in die TV-reeks “Die vierde kabinet”, nou weer:-  “Mense wat dink hulle is donners slim, is nie altyd so donners slim nie.”

of was dit – "Mense wat dink hulle is donners smart, is nie altyd so donners smart nie."

FEITE

The world’s most celebrated holiday, New Year’s Day, has been observed on this day in most English-speaking countries since 1751 when the British calendar act was passed. Before that, folks wished everyone a Happy New Year on March 25, to coincide, approximately, with the beginning of spring.

Blacks need to understand that white history too is suffused with anticolonialism, and can be turned into a useful resource in the quest for equality. Black exceptionalism, which is really just a new racism, will only take SA back to where it was — to even before 1795.

Dan Sleigh, Author of 1795 published by Tafelberg

Look, the ultimate truth is that, if you look at our cabinet, there probably isn’t enough proper talent there to run a medium-sized town in Europe or North America. – How Long Will South Africa Survive?: The Looming Crisis by RW Johnson published by Jonathan Ball Publishers.

The average lifetime of an African country after so called independance is about between 20 and 30 years. Then it becomes a de facto failed state. We are moving dangerously close to that scenario. We have a president that have no leadership qualities. Morally he and his cabinet is corrupt. They cannot create jobs,and this is a ticking timebomb. They cannot plan ahead. In 1994 they took over a country with a strong infrastructure. Everything was in place. Roads, railroads, airports, dams, electricity, more people had jobs, towns cities, hospitals, schools and universities, just to name a few. All that they had to do was to build on this strong foundation and take the country forward. But unfortunately as expected it did not happen. Look where we are after only two decades. In Africa there is only three democracies. It is one party states, military juntas and dictatorships. This Continent with its mineral riches and oil ougth to be the richest in the world but it is the poorest.

LIRIEKE

Why do we always go for

Something out of reach?

Nobody ever really understands – Roy Orbison Lyrics "Windsurfer"

BYBEL

Heere ! Maak my bekend myn einde

en welke de mate myner dagen zy.

Gij hebt myne dagen eene handbreed gesteld.

Psalm 39 : 5 – 6

Psalm 39:4 (39:5) HEERE! maak mij bekend mijn einde, en welke de mate mijner dagen zij; dat ik wete, hoe vergankelijk ik zij.

Psalm 39:5 (39:6) Zie, Gij hebt mijn dagen een handbreed gesteld, en mijn leeftijd is als niets voor U; immers is een ieder mens, hoe vast hij staat, enkel ijdelheid. Sela.                                                                                                                                                                                      

PSALM  39 vers 5 en 6

Here, maak my bekend my einde en wat die maat

van my dae is ; laat my weet hoe verganklik ek is.

Kyk, U het my dae ‘n paar handbreedtes gemaak,

en my leeftyd is soos niks voor U nie ; ja as pure

nietigheid staan elke mens daar !

PSALM  39 vers 5 en 6                                 

Maak tog aan my bekend wanneer my einde sal wees,Here, en hoeveel dae daar vir my oor is, sodat ek sal weet wanneer my lewe verby is.  Kyk, U het bepaal dat my dae min sal wees, in U oë is my lewensduur byna niks.  Ag, alle mense is maar verganklik.

Ons het dit van die voorgeslag gehoor

en ons dra dit weer aan ons kinders oor,

die dade, roemryk, van die Heer se mag,

sy wonderdade aan die voorgeslag.

Psalm  78 : 2

Wat ons gehoor het en wat ons weet, wat ons vaders ons vertel het, sal ons vir ons kinders nie verswyg nie. Ons sal aan die volgende geslag vertel van die roemryke dade van die Here en van sy mag, van die wonderdade wat Hy gedoen het.

Psalm 78 : 3 – 4 (Nuwe vertaling)

Die kinders van Israel moet laer opslaan elkeen by sy vaandel, by die veldtekens van hulle families; op ‘n afstand rondom die tent van samekoms moet hulle laer opslaan.

Númeri 2 : 2

Do not remove the ancient landmark that your ancestors set up.

Bible: Hebrew, Proverbs 22:28

Hulle moet hulle nie met verdigsels en eindelose geslagsregisters besig hou nie. Sulke dinge gee aanleiding tot twisgesprekke. 1 Timoteus 1 : 4

GEDIGTE EN PROSA

Ek wantrou woorde

Ek wantrou woorde, hulle wat met die heraldiek

van die digkuns gruwel omborduur

tot heldedade, in vierverdeelde kleure,

skel wapperend. Met woorde word die huis

van verraad behang. Met woorde die doodsvonnis

gevel. Veral twyfel ek

aan die pralende Woord verwring tot goue

ontploffings van barokaltare en aasvoëltogas,

die Woord wat die seën uitspreek oor sinisme.

Woorde vang my in ’n kou en ek klou

onderstebo aan die stafies soos ’n papegaai, protesterend

in klank en kleur, vloekryk, magteloos.

Woorde is rampe, rampe, rampe!

Wys my ’n woord, ene, wat nie kul nie.

Noem my ’n woord wat ek nie onmiddellik kaatsend

sal nasê in die afstande tussen my en die ander,

bollend toegerank met die doringdraad van woorde.

In die begin was die ontsnapping, en bly dit steeds.

© Wilma Stockenström Uit: Vir die bysiende leser, Human & Rousseau 1970

Woorde heg hulle aan woorde en word ʼn mat.

Uitgetrek onder my word die mat en ek val

op my gat. Dis nou hoekom ek sukkelend

opstaan en swetsend oor patrone / gedagtes

tree om die vabond te betrap, die verskuiwer

van aanvaardings, om sy skuilplek te vind:

die oerwoord. Ha of ja, wat is dit?

Uit ʼn kwylende babamond, blasies blasend

van tandekry, dié eina-klankie? Dié

lawwe eerste knoop? Wanneer jy so platsit,

voel jy hoe die aarde onder jou draai en draai

op al die woorde wat die wêreld weef.

En om nie grommend te tuimel nie

klou jy, broos van ydelheid, kneukels wit,

aan betekenis en uitleg en vertolking en hoop

op dissertasies in dik geleerde boeke, leergebonde.

(Uit Wilma Stockenström se gedig “ʼn Mat van woorde” in haar bundel, Hierdie mens)

In die middel van ons lewensreis

het ek my in ’n donker woud bevind –

ek het die regte pad van die hand gewys.

Ag, hoe moeilik om woorde te vind;

alles so wild en woes, so donker en dig

as vrees my met elke gedagte verblind!

Die Goddelike komedie deur Dante Alighieri, vertaal en verwerk deur Cas Vos

woordeloos staan ek

waar sal my woorde vandaan kom?

vir die doeners

vir die huiweraars

die banges

wat bewend-siek hang

aan die geluidlose ruimte van ons onherbergsame verlede

wat sê ʼn mens?

wat de hel dóén ʼn mens

met dié drag ontkroonde geraamtes, oorsprong, skande en as

die land van my gewete verdwyn sissend

soos ʼn laken in die donker

(Antjie Krog, Kleur kom nooit alleen nie, p.38)

Ek moet my oë rustig hou:
ook nou nog mag ek dit nie sê.
As ek deur daardie deur kan gaan,
dan vind ek dalk wat ek wou hê. - N.P. van Wyk Louw

Die hier wat ons twee skei
- jy, Hart, en ek,
albei tot afskeid
so onvoorbereid.
Die weg was lieflik
waarlangs jy gelei't
maar dis verby,
al staar jy terug. - Elisabeth Eybers

Ons liefde het uitgeblom
tussen elfuur en kwart oor twee
hier sit ek onder die dagbreek
half-nugter en verlee. - N.P. van Wyk Louw

alle verlangens,
verniet, verniet,
ewig gevange
in getye van verdriet. - D.J. Opperman

Noudat jy swyg is daar niks meer
vir my om ooit nog te begeer
buiten die tydstip waarop ek 
dieselfde stilte mag betrek. - Elisabeth Eybers

My nooi is in ’n nartjie,
my ouma in kaneel,
daar's iemand ... iemand in anys,
daar's ’n vrou in elke geur! - D.J. Opperman

Op my ou ramkietjie
met nog net een snaar
speel ek in die maanskyn,
deurmekaar. - C. Louis Leipoldt

Bedaar, bedaar, my hart,
al kraak jy ook:
Ons moet die drumpel oor,
al breek ons dood! - C. Louis Leipoldt

Bedags krap ek hom
tot sy wortels oop,
gooi hom met wat verby is
op ’n hoop,
maar as die dag breek
na my nag se slaap
ontdek ek hy't weer
in my denke uitgeloop. - S.J. Pretorius

En de HEERE God had alle geboomte uit het aardrijk doen spruiten, begeerlijk voor het gezicht, en goed tot spijze; en den boom des levens in het midden van den hof, en de boom der kennis des goeds en des kwaads.

(Genesis 2:9, Statenvertaling 1619)

Earth's crammed with heaven,

And every common bush afire with God,

But only he who sees takes off his shoes;

The rest sit round and pluck blackberries.

― Elizabeth Barrett Browning

Hemel op aarde is oorvloedig,

En God gloeiend in elke bos,

Maar slegs hy wat sien, trek sy skoene uit;

Die ander lê rond en pluk braambessies.

Vertaling – C Johan van Breda 4.6.2019

[...] was overdagt, de broos en swakhijt van S’ menschen Leeven op deeser aarde, als een Schaduwe vergankelijk, en datter niet seekerder is dan de dood, en daar en teegen niets onsekerder dan de tijd en uuren van dien, dierhalven te raade was geworden alvoorens uijt dit tranendal te Schijden, van sijn tydelijke goederen hem van God Almagtig uijt genaden mildelijk verleend, uijtterlijk bevoolen en gedisponeert te hebben, ‘t Zelve doende Soo den Ed: Hr: Compt: opentlijk verklaarde uijt een vrije en onbedwonge gemoed, sonder Inductie, persuasie ofte mislijdinge van iemand ter weereld, Eerst en alvoorens bevelende zijn onsterfelijke Siele, na dat die uijt het Sterffelijke lighaam sal verhuijst weesen, in de Genadigen barmhertige handen Gods, zijnen Schepper en hemelsche Vader, en het doode Lighaam den Schoot der aarde met eenen Eerlijke begravinge; [...]  

[...] in ag genome die broosheid en swakheid van die mens se lewe op hierdie aarde, soos ‘n verganklike skaduwee, en dat niks sekerder is as die dood nie en daarenteen niks onsekerder as die tyd en die uur daarvan, derhalwe het hy besluit alvorens hy van hierdie tranedal afskeid neem, uiteraard van sy aardse besittings wat God Almagtig uit genade mildelik aan hom verleen het, te disponeer, sodoende verklaar die komparant, die Edele Heer, eerlik en uit vrye wil, sonder inmenging, oorreding of misleiding van iemand ter wêreld, eerstens en veral beveel hy dat sy onsterflike siel, nadat dié sy sterflike liggaam verlaat het, in die genadige en barmhartige hande van God, sy Skepper en hemelse Vader toevertrou word en sy dooie liggaam moet met ‘n betaamlike begrafnis aan die skoot van die aarde toevertrou word; [...]

Gedeelte uit die Testament van Simon van der Stel gedateer 1 Maart 1712

Kaapstad Argiefbewaarplek MOOC 7/1/2 – 55

Die ou Voortrekker

            Ende hij stierf oudt ende der dagen zat. Bybel

My kinders om my bed geskaar

Ek voel die lange tog is klaar,

Die laaste uitspan daar -

Dank Heer, dat U aan gindse kus

Die moeë trekker gun sy rus,

Na opdraans lank en swaar.

Bron: A.G. Visser, Versamelde gedigte (Red. H. van der Merwe Scholtz). Tafelberg, Kaapstad 1981.

DIE STERWENDE VOORTREKKER

My kinders om my bed geskaar

ek sien my laaste karba is amper klaar.

Maar ag my kinders om my bed geskaar

in die wasgoedmandjie daar

het pa 'n spaar karba bewaar.

Ag my kinders om my bed geskaar

hoe menigkeer het die karba vir pa bewaar

teen roofdier en barbaar.

KOOR VAN KINDERS

Maar pa!

hoe het die karba vir pa bewaar

teen roofdier en barbaar?

My kinders om my bed geskaar

kom vegters en jagters bymekaar

om wilde dier en groot barbaar

in oog te staar

dan bly pa tuis by sy karba.

En so my kinders om my bed geskaar

het die karba vir pa bewaar

teen roofdier en barbaar.

Ag my kinders om my bed geskaar

nou voor ek sterwe

gooi ek hierdie laaste karba

in duisend skerwe.

En toe met sy laaste roggelslukkies

moer hy die karba in duisend stukkies.

NABETRAGTING

Weemoedig slinger toe sy half getrekte gees

weg van sy wyndeurdrenkte vlees.

KOOS MEYER

“Die verlede glip weg en raak verlore, vloei weg soos water, stroom weg soos sand, en ons hoor die lae geruis en merk hoe dit verlore gaan. Ek is al wat dit sien, die enigste waarnemer, die enigste getuie: die stof op die blink swart stewels, die spore van die perde in die pad, die wiegende gordyn voor die venster of die lintjie op die drumpel; ek is al wat daarvan weet, en as ek dit nie opteken nie, sal dit verlore gaan asof dit nooit bestaan het nie. Ek is al wat hoor, en as daar stemme uit hierdie duister sou opklink, sal die woorde verlore gaan as ek nie luister en dit opteken nie.” – Karel Schoeman (Verliesfontein, 1998: 89)

Die park na die val van die blare

Hulle het altyd bymekaar gekom in die park, wat die gerieflikste was, want hulle het in verskillende dele van die stad gebly, en wanneer hulle wou uitkom of wegkom van die medeloseerders, die beperkte uitsig, die kamers waar die son nooit skyn nie, het hulle hul na die park begewe, na die vriendelike bankies en die sonskyn, met die wye tuin rustig om hulle en die geraas van die stad saam met sy kantore en woonstelgeboue teruggeskuif anderkant die reëlings. Vroeg reeds kom hulle van hul bankies besit neem, en niemand betwis ooit hul reg daarop nie. Wie stel trouens in hulle belang? 'n Klomp nogal armoedige ou mense wat in 'n vreemde taal gesels en met uitlandse driftigheid beduie: daar is niks meer nie.

Ou mense vir wie die lewe verbygegaan het sodat geen hoop of verwagting meer oorbly nie, saamgewaai uit hoeveel lande, opdrifsels van hoeveel oorloë, pogroms en agtervolgelinge, totdat hulle uiteindelik beland het onder hierdie vreemde son, toevallig saam op bankies in die park.

Hulle is oud, die lewe is verby, en dit is geen tyd om wortel te skiet in vreemde aarde nie. Buitestaanders sal hulle bly, en hulle het ook geen begeerte om in hierdie laaste jare iets meer te word nie, want mens bereik 'n punt wanneer dit moontlik is om jou terug te trek van die barheid van die hede en geen verdere stut of steun te vra nie as dit verby is: dit wat volmaak staan en afgerond, onaantasbaar vir altyd.

Toevallig byna het hulle bymekaargekom en begin vergader in die park. Hoeveel ander mense was daar wat nog hulle taal kon praat; hoeveel kon die ou, verlore wêreld onthou wat eens aan hulle behoort het, en het selfs belang gestel daarin? Niemand nie, net hulle, en dus het hulle steeds meer krampagtig vasgehou aan mekaar - die mense wat nog kan verstaan en begryp, en wat daagliks die versekering bied dat hulle nie alleen is nie.

Van almal wat daar op die bankies byeenkom, is meneer Treisman die mees teruggetrokke. Gewoonlk bly hy 'n toeskouer aan die rand van die groep, tevrede om net te luister met 'n halwe glimlag terwyl sy oë van die een spreker na die ander beweeg: ou meneer Marcus met sy serp en breërandhoed, meneer Seidel met sy verslete Hebreeuse koerante, meneer Ledeiken dubbelgeboë oor sy wandelstokkie, mevrou Abel met die jubelende lag en juffrou Guret met die wolmussie - hulle, en al die ander lede van die groepie. Mens sou sê dat hulle hom oorstem en oorweldig met hul vertoë en argumente, dog sy stilswye is heeltemal vrywillig. Vir hom beteken hierdie byeenkomste en gesprekke miskien ook die meeste: die vertroude taal, en mense wat 'n ou en verlore wêreld aan die lewe kan hou oor jare en myle heen.

Die herfs kom altyd as dreigement: die ligte karteling aan die rand van 'n blaar, die koelheid in die lug en die vergang van die blomme. Die dae word korter en killer en die ure van hulle samesyn verminder. Hulle wag tot later voordat hulle hul uit begewe, en vroeër reeds vryf die een of die ander die hande inmekaar: ja, die weer word koud.

Soos die blare oor die wye paadjies en sonnige gras kom daardie woorde langsaam en rustig oor die geselligheid van hul gesprek. Die winter kom, die winter kom, en die kring word opgebreek; die blare val en die bome staan troosteloos. Slegs af en toe, toevallig byna, loop jy in hierdie maande die een of ander lid van die kring nog raak.

Vir Treisman is dit 'n eensame tyd, die wintermaande met hulle naakte bome en die kil blou skaduklowe van die stadstrate waar die son nooit kom nie. Net aan die einde van daardie strate sien jy nog verre sonnigheid soos 'n belofte waaraan jy kan vashou. Die lente sal kom, groen was oor die bome en die jubeling van narsings in die formele blombeddings; en op 'n dag sal meneer Marcus weer meteens op die rand van 'n bankie sy hande sit en vryf in die sonskyn met sy serp om sy nek. Mooi weer, ja werklik.

Die een na die ander tree hulle te voorskyn uit verspreide woonstelletjies en kamers om die dae om te gesels in die son. Treisman kom weer sit en luister. Dit is tog al wat saak maak: vertroude stemme in 'n bekende taal oor 'n geliefde wêreld: wit dorpies en ganse in die pad, feesmaaltye en begrafnisse, ou verhale en gesegdes wat hulle as kinders gehoor het. Hand in hand staan hulle in 'n kring, gestut en gesteun deur hulle gemeenskaplike verlede, die enigste werklikheid wat daar vir hulle behoue gebly het.

Op 'n dag het meneer Marcus egter skielik en sonder waarskuwing uit die groep ontbreek. Toe hy die tweede dag nog nie opdaag nie, het meneer Seidel onderneem om op pad huis toe by sy kamer aan te gaan, en hy het hulle ook die volgende oggend kom meedeel dat Marcus dood is, weggevoer na die dodehuis en kerkhof voordat hulle selfs bewus was van die feit.

Treisman het 'n kilheid gevoel teen sy hart, soos die kilheid wat in die somer reeds dui op die herfs en die winter wat gaan kom. Een minder, het hy gedink, en gewonder waarom dit vir hom so 'n skok is. Hulle is immers almal bejaarde mense. Van die mans het een aand saamgekom om die kaddisjgebed op te sê ter gedagtenis van die oorledene, en toe het hulle almal 'n bietjie breër opgeskuif langs die bankies in die park. Dog daar het 'n blaar verkleur, lig gekartel met goud langs die rand, en die kanteling van die aarde vanaf die son kan nie gekeer word nie.

Die volgende lente toe hulle weer byeenkom om die fontein, is dit mevrou Abel wat ontbreek en juffrou Guret kom met driftige gebare vertel hoe sy drie weke lank in die bed gelê het en soos 'n kind geroep het om haar moeder voor haar dood. Die winter is maar 'n moeilike tyd as jy begin oud word, besluit hulle. Soos 'n vyand wag dit, dink Treisman, soos 'n vaal wolf op die sneeuvelde van sy jeug, wat skuil in die skadu van die dennebome om te spring.

Die lente hou vir hom nie meer dieselfde blymoedige vooruitsig van hereniging in nie. Blare en bloeisels, warmer sonskyn en singende voëls is van verbygaande aard, en die aarde kantel in sy draaiing in 'n dieper skadu, in 'n kouer en donkerder gety waaruit daar geen terugkeer is nie. Elke lente moet jy versigtiger die groepe na-tel wat in die park vergader, en telkens weer ontbreek hierdie gesig of daardie een. Meneer Ledeiken is in 'n outehuis opgeneem, vertel iemand; hy is ook al by die negentig. Meneek Winik lê lank in die hospitaal (Seidel gaan hom gereeld besoek met lemoene in 'n kardoesie) voordat hy sterwe. Van blaar na blaar, langsaam en in groot stilte en suiwerheid, verkleur die bome, en die wind waai skerper langs die paadjies. Juffrou Guret is kromgeboë van ouderdom en rumatiek. Ja, 'n mens word oud, knik hulle saam in die sonskyn. Hoeveel jaar gelede reeds dat Marcus dood is?

Nie slegs die terugkeer van die lente hou vrees in nie, maar elke nuwe oggend. Wie sal daar ontbreek in die park? Een dag bly Treisman lank sit op die bankie voordat Seidel aangeskuifel kom deur die drywende sproeiwater van die fontein. Nou is daar net hulle twee.

Hulle praat weinig met mekaar, want dit is genoeg om net die versekering van mekaar se aanwesigheid te hê, en hulle is trouens ook so oud dat woorde al minder nodig geword het. Seidel vou die verfomfaaide blaaie van sy Hebreeuse koerant oor en weer, en Treisman kyk na die son, die gras, moeders met kinderwaentjies.

Een oggend bly hy lank daar wag, maar daar kom niemand nie, en dié aand stap hy alleen huis toe. Miskien is Seidel ongesteld, dink hy, en bly wag met groot geduld, die volgende dag en dae, die volgende weke; maar geleidelik vergeet hy om te wag en bly maar net daar sit, alleen in die sonskyn. Eers baie lank daarna gaan hy na die sinagoge om die gebed vir die oorledenes op te sê. Vir Seidel wat seker dood is, vir Marcus - vir almal, besef hy skielik, wat hy ooit geken het, vir ouers, familielede en skoolmakkers, vriende en kennisse, want van hulle almal het net hy oorgebly.

Hy is alleen agtergelaat in die suiwer en helder lig van die winter, hoë hemel en naakte takke uitgestrek teen die lug: alleen op die bankie in die park, 'n ou man wat dommel in die sonskyn; alleen raak hy saans aan die slaap, en alleen word hy wakker.

Eers is dit moeilik om te wen aan die algehele stilte waarin hy nou leef: niemand meer met wie hy die moedertaal kan praat of van wie se lippe hy kan hoor nie, niemand wat meer onthou nie, behalwe hy. Geleidelik is dit egter of die vereensaming kristaliseer in glansende prag om hierdie besef heen, met skitterende yskeëls en ryppatrone. Net hy onthou, en net in hom leef die geliefde ou wêreld nog. Wanneer hy doodgaan, sal dit alles finaal verby wees en verlore, sonder bestaanplek meer op aarde.

Die wete gee aan die dae nuwe sin. Hy is baie oud en nogal armoedig; hy tel stukkies tou op op straat en versamel ou koerante uit snippermandjies; hy mompel by homself in 'n vreemde taal en praat met niemand nie. In die park of die kille gange van die losieshuis waar hy woon, kyk mense hom in die verbygaan, maar hy merk dit nie. Bewus van sy eie waardigheid en verantwoordelikheid, gaan hy deur die dae; hy dra iets waardevols, hy alleen, in sy gang deur die donker, alles wat kosbaar en bemind in sy arms geskut is. Dit is hy wat dit moet bewaar teen vernietiging.

Hy praat met niemand nie en slaan ag op geeneen; hy is kinds, sê die mense, 'n arme, armoedige ou man. Hy het geen familie nie, of vriende, hy kom van oorsee, heeltemal alleen hier oorgelaat. Wanneer hy doodgaan, word hy ook deur die munisipaliteit begrawe, en daar is niemand om hom in die kaddisjgebed te herdenk nie.

Karel Schoeman

Honderd Jaar van Afrikaanse Kortverhale

Saamgestel deur Abraham H. de Vries

ISBN 0-7981-3569-7

Die gras dra 'n ligte, geel skynsel, en as die wind daardeur golf, dan wissel die groen en geel sag vervloeiend af op die rustige deining. Linda se vingers speel met die ryp grassate waar sy wandel na die tuin toe. In haar oë slaan die gloed op van die volrype somergroei: die goudgerande blaartjies voor haar wat lewenskugter ritsel in die wind, asof hulle elke oomblik kan losruk om grond toe te dwarrel: die syige grassate wat so mollig aai deur haar hand en dan weer regop kom om fyn, glansig te tower met die lig van die stygende môre-son. Die beet kleur donkerpers in die klam aarde en 'n gloed van hartstog straal uit die donker rose langs die windpomp, die oopgaande knoppe een wonder van tere ontroering waaruit die geure van frissoet lewe kom en waarin doudruppels glans in verborge skoonheid. Dit is of die somer om haar 'n afskeidshimne sing, noudat die groei en lewe voldrae is, en alles weer oorgegee sal word aan die verkwyning in die najaar, wanneer die geel, deurskynende blare sal dwarrel van die borne, die sagte tuingrond 'n kleed van geel, sterwende blare sal wees, agter die mure in die koelte nog ryp sal skitter, ryp wat die aarde hard maak en glasig dood daaraan klewe, en in die wye lug 'n verlatenheid sal huiwer, diep en ontroerend, 'n verlatenheid wat vol heimwee is en afskeid, en saans tasbaar opkom uit die lang stroke spierwit grassaad waar­in die sterwende son se strale lê.

O, haar hart huiwer; sy is bang vir wat kom. Uit die volgroeide somerlewe, die vlammende kleurgeweld om haar, die swaar geur van vrugte in die boord, die deursonde struike en plante en die groot sonnehemel so wyd stralend oor alles, kom die boodskap na haar gewonde hart: afskeid. Dit is die ware betekenis van die lewe; dat in alles wat vir jou skoonheid was, waar jou hart aan hang of jy dit nooit kan verloor nie, die afskeid reeds te lees is. So huiwer die afskeid nou in die voldrae lewe om haar. Die lewe het sy groeikrag aan die aarde gegee. Soos 'n wilde gejuig van kleure en uitbrekende lewe het die lente gekom en toe verdiep in die rus en die erns van die somer, en nou moet die najaar kom, en die natuur sal gaan slaap, 'n slaap so stil soos die dood self. Maar later kom die herontwaking, as die kragte weer gis. Maar die mens wat sterwe? En Hannes? Nooit keer hy weer terug nie ... Maar nooit is die lewe dieselfde as dit terugkom nie, altyd anders en tog dieselfde skeppende kragte. Die lewe gaan voort, en tog wil al wat bestaan, dit bly behou ... Hoe kan hulle ooit verstaan hoe nietig en klein elkeen is in die groot Gang, wat net vir ‘n oomblik in hulle lewe ...

Aanvang van slothoofstuk uit C. M. van den Heever se Somer, Tweede uitgawe, Agste druk, 1979 J. L. van Schaik, Pretoria.

Dié eggo, dié rimpeling, met sy ontstaan in die uitgestrekte vlaktes en die landskap van die Vrystaat, strek ver deur die Afrikaanse landskap tot einders wat ons waarskynlik vandag nie na behore kan takseer of onder woorde kan bring nie.

Karel Schoeman

Ek gaan die donker tegemoet ...

Karel Schoeman

Ek reis na die onbekende, maar wat ek eenmaal besit het, kan nooit weer verlore gaan nie.

Karel Schoeman

Die donker, dink ek, bestaan uit sy eie. Dit was daar voor die lig in ontploffings ontstaan het, en dit sal daar wees wanneer alles weer in een punt inkrimp en verdwyn. Die donker bestaan ongeag enigiets. Selfstandig. Absoluut. Die lig, daarenteen, ontstaan slegs vanuit ’n bron. Dit kan nie bestaan sonder die ontploffings van energie nie. As die bron uitgeput raak, sal die lig daarmee saam uitdoof. Lig is afhanklik. Relatief. – Die tweestryd deur Melt Botes

Aantrekkingskrag

Deon Opperman

Ons verstaan vandag soveel meer as ons voorvaders van 'n duisend, of selfs 'n honderd jaar gelede. Maar dit gesê, weet niemand eintlik wat in die heelal aangaan nie. Ja, daar's teorieë, maar elke generasie, sedert die ontstaan van die mens, glo dat hulle die finale waarheid beet het. Vir eeue was die aarde plat, en toe, wonderwerk bo wonderwerk, word hy rond; vir eeue was die aarde die middelpunt van die kosmos - alles het om die aarde gedraai. Maar toe werk iemand uit hoe om 'n teleskoop te maak en siedaar, was die son die middelpunt waarom alles draai. Nie dat sulke nuus altyd welkom was nie - vra maar vir Galileo wat met verskriklike marteling gedreig is en 'n paar ander wat op brandstapels gesterf het, maar op die ou end het die waarheid geseëvier en is die aarde tot die derde stukkie rots om die son verklaar. Gelukkig was ons son nog steeds die middel van die kosmos, totdat daar besef is dat ons hele sonnestelsel maar net 'n klein uithoekie van die melkweg is, en ons melkweg, op sy beurt, net een sterrestelsel tussen ontelbare ander in die onmeetbare ruimte van 'n heelal so onmeetbaar dat selfs Einstein van 'n god gepraat het. Vandag word daar geglo dat tyd en ruimte 'n soort weefsel vorm waarin alle materie - hetsy die son, die aarde, die maan of 'n komeet - in direkte proporsie tot hulle massa, 'n duik ... nee, wat is 'n beter woord? ... 'n "kom" in daardie weefsel vorm waarin ander planete en sterre as't ware in 'n sirkelgang begin val ... amper soos die water wat uit jou bad uit loop. En vandaar: aantrekkingskrag. As dit waar is, as dit waar is dat elke stukkie massa in die heelal, ongeag hoe groot of klein, volgens hulle massa duike of komme in die tyd-ruimte-weefsel maak en gevolglik aantrekkingskrag genereer, vra ek myself af: Hoe lyk die kom wat 'n mens maak? En is dit hoekom mense, soos sterre en planete, om mekaar begin wentel?

Newton was behep met die verstaan van die heelal wat mens kan sien: planete, sterre, ensovoorts. Maar toe kom die teenstem, die kwantumteorie ... dit wat tussen atome gebeur. Ironies genoeg, as jy naby genoeg kyk, lyk 'n atoom nes die heelal, maar dis 'n ander gesprek. Wat belangriker is, is dat atome nie net fundamenteel onkenbaar is nie, maar ook so dêm onvoorspelbaar is. As jy nie na hulle kyk nie, dan gedra hulle hulle soos golwe, maar die oomblik as jy na hulle kyk, hulle probeer meet, dan gedra hulle hulle soos partikels ... en jammer, ek weet dis 'n anglisisme, maar in die fisika is dit dikwels onvermydelik ... "partikels" ... konkrete goedjies. En om dinge erger te maak, kan mens nie tegelyk 'n atoom se spoed en posisie weet nie. Of jy weet waar hy is, of jy weet hoe vinnig hy beweeg, maar nooit albei nie. In breë terme is dit wat Heisenberg in sy Onsekerheidsprinsiep beskryf het. En dis die punt: Wanneer dit by die atoom kom, die boublok van alles in die heelal, insluitend die mens, werk jy met 'n paradoks. Niks is seker nie ... hy's daar en hy's nie daar nie. En as ons nou een ding weet, dan is dit dat die mens nie van onsekerheid hou nie. Kyk maar na die winste van versekeringsmaatskappye. Kwantumfisika wys dat die wêreld, die kosmos, alles, deur onvoorspelbaarheid en toeval regeer word. Vir Einstein was dit onaanvaarbaar: "God", het hy vir Niels Bohr, voorstander van die kwantumfisika, gesê, "does not play dice with the universe". Einstein het daarna sy lewe gewy aan die soeke na 'n Groot Teorie wat die chaos en onvoorspelbaarheid van die kwantumfisika met die orde van Newton en sy eie teorie van die heelal kon versoen. Ongelukkig is hy dood voor hy kon, wat jammer is, want hy sou ons almal baie moeite bespaar het. En hier's die kern van die probleem: Atome is so bleddie klein en abstrak, maar tog so dáár ... so konkreet ... niks minder as 'n planeet of 'n ster nie. Om 'n idee te gee: Daar is meer atome in 'n enkele glas water as wat daar glase water is in die riviere en oseane en al die waters van die wêreld. Alles, alles in die heelal bestaan uit atome, en tog is atome fundamenteel onkenbaar. Elke mens, ek, jy, is 'n bondel paradoksale, onvoorspelbare atome wat deur die aantrekkingskrag tussen hulle bymekaar bly, om uiteindelik uitmekaar te spat met die dag van die dood. Gaaf, so gesê, so gedaan. Maar vir my is die vraag: Hoekom spat die atome waaruit 'n mens gemaak is nie voor die dood uitmekaar nie? Wat hou hulle tot die dood bymekaar? En as die atoom fundamenteel onkenbaar is, hoe kenbaar is die mens? Terloops, toe Einstein vir Niels Bohr gesê het dat God nie met die heelal dobbel nie, toe antwoord Bohr: "Moenie vir God sê wat hy mag en nie mag doen nie." Goeie raad, nie net vir Einstein nie, maar waarskynlik vir elke mens wat in 'n verhouding die ander een se wentelbaan probeer voorskryf en hom verbeel dat hy werklik die ander een kan ken.

Dinge is selde soos wat hulle lyk. Baie van die sterre wat jy sien, is nie meer daar nie. Dis net hulle lig wat jy sien. Maar omdat hulle so ver van die aarde af is, neem daardie lig miljoene jare om hier te kom, met die gevolg dat lank nadat daai ster alreeds gesterf het, sien ons nog die lig wat nog steeds oor daardie biljoene kilometers na ons toe reis. So, die vraag is: Bestaan 'n ster wat lankal gesterf het net omdat jy sy lig nog kan sien? Is 'n ster sy lig, of is 'n ster die ding wat die lig gemaak het? En mens sou dieselfde van 'n verhouding kon vra: Lewe die ster nog, of sien jy net sy lig nadat hy lankal gesterf het? Met ander woorde: Niks is seker nie. Dit hang af waar jy staan wanneer jy kyk. Iemand baie nader aan daardie ster sou lankal gesien het hoe hy sterf, terwyl jy nog dink hy leef.

Om te dink is 'n gevaarlike ding, tensy jy baie, baie diep dink. Oppervlakkige denke veroorsaak allerhande probleme, soos die Eerste en Tweede Wêreldoorloë, die Berlynse muur, die Midde-Ooste, apartheid en die massamoorde van Afrika. En so kan ek oor die eeue heen aangaan. G'n logiese mens, een wat dink, wil 'n oorlog hê nie - hetsy oor 'n stuk grond of vir olie, of in sy persoonlike verhoudings nie. Maar dis die probleem met menswees: Ons dink nie net nie, ons voel. Ek lees onlangs 'n verslag van 'n man wat in 'n voertuigongeluk was. Sy brein is beskadig in presies daardie area van die brein wat emosies skep. Die gevolg was dat die man, na hy van die ongeluk herstel het, hoegenaamd geen emosies gevoel het nie. Hy kon praat, hy kon dink, hy was in alle opsigte normaal, behalwe dat hy geen emosies ervaar het nie. Op daardie punt in die artikel het ek gedink: Hel, dit kan dalk lekker, wees. Ja, jy voel nooit gelukkig nie, maar jy voel ook nie ongelukkig nie. G'n uiterstes van emosie nie - amper soos die effek van 'n sterk antidepressant. Maar toe lees ek verder. Mense op antidepressante voel nog steeds, net nie op die uiterste nie, maar hierdie man het geen emosies ervaar nie, en die gevolg daarvan was dat hy absoluut niks gedoen het nie. Hy't net daar gesit. Tjoepstil. Die gevolgtrekking van die navorsing was dat emosies, nie denke nie, die dryfveer van aksie is - dat die mens net iets doen omdat hy iets voel. Al wat denke kan doen, is 'n beste poging aanwend om daardie emosiegedrewe aksies in 'n vrugbare rigting te stuur. En dit is nie maklik nie, want soos ek gesê het, as jy dink, moet jy diep dink. En dit verg moeite en oefening en baie energie, meer as wat die meeste mense tot hulle beskikking het.

Brandon Carter, die beroemde teoretiese fisikus, het die wêreld daarop attent gemaak dat die rede waarom ons die heelal sien wat ons sien, is omdat ons in daardie heelal ontstaan het. As die heelal nie was soos hy was nie, sou ons nie hier wees om hom te sien soos hy is nie. God was baie besig en het baie gedoen voor hy die mens geskape het. Soos die Bybel sê: Ons was laaste ... op die sesde dag ... lank na hy lig en donker, en die aarde en waters geskei het. In daardie skepping het ons ontstaan, en daarom kan ons vanaf die aarde na daardie skepping kyk. Ons sien wat ons sien omdat ons uit dit wat ons sien, ontstaan het. En so is dit in 'n verhouding ook - jy sien wat jy sien omdat jy in daardie verhouding geword het wie en wat jy is. Die komme wat twee mense in die weefsel van die kosmos maak, trek hulle na mekaar. Die son het die aarde, die aarde het die son, die maan het die aarde en die aarde die maan. Elkeen is homself, maar word ook bepaal deur die ander wat om hom wentel. Die getye van ons oseane word, per slot van sake, deur die maan bepaal. En as die aarde nie hier was nie, was die maan iewers anders. So min as wat 'n planeet of ster aantrekkingskrag kan ontken, net so min kan ek of jy. So min as wat ek, al wil ek hoe graag, die inkomende gety kan stop, net so min kan ek keer wat tussen my en 'n ander gebeur, want as ek en 'n ander eers om mekaar begin wentel, dan sal, soos tussen aarde en maan, gebeur wat moet gebeur.

Die spoed van lig is een van die mees paradoksale onveranderlikes van die kosmos. Lig  beweeg teen net onder driehonderdduisend kilometer per sekonde. Maar hier’s die probleem: As twee karre na mekaar toe ry, die een teen eenhonderd kilometer per uur en die ander ook teen eenhonderd kilometer per uur, dan is die spoed waarteen hulle mekaar nader, tweehonderd kilometer per uur. Maar as twee voertuie elk teen die spoed van lig na mekaar toe ry, dan is die spoed waarteen hulle mekaar nader nog steeds net onder driehonderdduisend kilometer per sekonde ... nie seshonderdduisend nie. Dit maak glad nie sin nie. Die rede, volgens Einstein, is dat niks, absoluut niks in die heelal, vinniger as die spoed van lig kan beweeg nie. En as dit waar is ... en tot op hede is daar geen navorsing wat dit verkeerd kon bewys nie ... as dit waar is, is daar, ten spyte van al die chaos en oënskynlike onvoorspelbaarheid van die lewe wat ons in hierdie uithoekie van die heelal beleef, 'n oorkoepelende en fundamentele orde. En miskien is dit wat ons bedoel wanneer ons praat van God, en hoekom elke mens, ten spyte van konstante teleurstelling en terugslag, aanhou soek na betekenis en sekerheid, want ons voel in die atome waaruit ons gemaak is, hierdie groot wet: dat sekere dinge in die heelal onveranderlik is. Ek het begin deur te vra: Wat is dit ... Wat is dit wat die atome van 'n mens se lyf bymekaarhou tot die dood toe? Maar waaroor ek die meeste wonder, is: Wat is dit wat veroorsaak dat hierdie, en nie daardie mens nie, tot die ander aangetrokke voel, in die kom wat hulle in die weefsel van tyd en ruimte maak, vasgevang word? En my antwoord is eenvoudig - beslis nie wetenskaplik nie, en beslis so seker as die spoed van lig - liefde. Dis wat alles bymekaar hou. Religie is so onwetenskaplik, maar elke religie op aarde het tot die besef gekom: God is liefde. Liefde - alomteenwoordig soos die aantrekkingskrag tussen alles in die heelal, so onkenbaar soos 'n atoom, en so seker soos die spoed van lig.