Monday, 29 February 2016

DIE GATKANT VAN AFRIKAANS

Afrikaans is seker een van die min tale waarin die woord “gat” in so baie verskillende vorme gebruik word. Selfs onlangse Afrikaanse films het “Gatvol”, “Bakgat” en “Vaatjie sien sy gat” as titels gehad. Nederlanders begryp ook nie altyd ons "gat"-woorde nie want dié woorde is so eie aan Afrikaans. Sommige mense sal sê dat van hierdie woorde vulgêr klink en nie in goeie geselskap gebruik kan word nie, maar ons gebruik hulle almal, en nie baie spaarsamig nie. Baie van hierdie woorde is onvertaalbaar en om sinonieme daarvoor te vind is ook nie altyd so maklik nie. Hoe meer eiesoortig 'n woord in sy betekenis is, hoe moeiliker is dit om te omskryf. Mens verduidelik gewoonlik 'n woord by wyse van iets soortgelyks, en dis net daar waar jy vasval. Soms is dit selfs moeilik om 'n Engelse ekwivalent te vind – jy kry dit net nie so gesê in 'n ander taal nie. Hoe weet ons dan self wat dié woorde beteken? Skynbaar leer ons dit aan bloot deur die herhaaldelike aanhoor en gebruik daarvan in verskillende kontekste of situasies. 'n Ander manier om 'n woord se betekenis te verduidelik, is deur dit in 'n sin te gebruik. En tog werk dit nie met hierdie klompie woorde nie. 

As iemand byvoorbeeld sou sê "Koos se partytjie was maar ingat", kan dit een van baie dinge beteken, maar jy kry nietemin die idee dat jy niks gemis het nie. As jy sê "die tuin lyk maar ingat", kan dit weer heel iets anders beteken soos dat die tuin te droog is of swak beplan is ens. Die woord “ougat” beteken volgens die HAT oulik of ouderwets. Maar vir die Afrikaner is daar tog effe van ‘n betekenisverskil. Kom ons sê “Alle oulike babas is nie ougat nie”. Ougat word darem altyd in ‘n positiewe betekenis gebruik alhoewel die woord met die eerste oogopslag nie so voorkom nie.

'n Ander voorbeeld is "bakgat" - ewe onvertaalbaar, en ewe wyd in sy betekenis. So ook is "ingat" amper nog moeiliker om uit te lê; en tog weet ons presies wat die ander een bedoel as iets op die manier beskryf word. En wat van "gomgat", wat boonop as "gomgatterig" vervorm kan word? "Blinkgat" is baie soos "windgat", maar tog nie sinoniem nie. Mens kan "windgat" wees sonder dat jy "blinkgat" is. Terselfdertyd kan "ingat" maklik as die teenoorgestelde van "bakgat", "windgat" en "blinkgat" gebruik word. "Ingat" is dus 'n woord met vele gebruikstoepassings, waar jy slegs uit die konteks onmiddellik kan aflei wat die spreker bedoel. "Slapgat" is miskien 'n bietjie meer spesifiek in sy betekenis, en tog kan dit dui op 'n mens of 'n houding wat as "lui", "nalatig", "onentoesiasties" of 'n menigte ander dinge bestempel kan word. Nietemin weet ons presies wanneer "slapgat" die mees gepaste woord is, en binne watter tipe taalregister mens dit kan gebruik. Binne 'n formele konteks sal hierdie "gatterige" woorde nie deug nie; en sou jy dit wel daar gebruik, is dit 'n aanduiding dat jy nou gatvol is van die slapgatgeit. 

Verder staan "gat" dikwels op sy eie, soos in "Jan het sy gat gesien", of "Piet het sy naam gat gemaak". Mens kan selfs "gat" of "gatterig" voel maar dit beteken telkens iets anders. 

gat, noun, (1) hole
gat, noun, (2) arse, bottom, backside

The Afrikaans word “gat” is used in so many forms. Even  recently released Afrikaans films were titled “Gatvol”, “Bakgat” and “Vaatjie sien sy gat”. Some will say many of these words are vulgar but we all use them. Many of these words are not translatable and to find synonyms is not always easy. These words have distinctive meanings and are difficult to define.

bakgat! = well done! or good 
blinkgat = braggart
dronkgat = drunkard
gomgat = lout, bumpkin, uncouth person
hardegat = cocky, impudent, arrogant, hard-nosed
ingat = no-good, wretched, feeble or stingy
keelgat = gullet
maergat = skinny person
ougat = cute
slapgat = lazy, negligent, neverminded person
suipgat = drunkard
vetgat = fatty, fat-guts
vuilgat = dirty fellow
windgat = braggart

gat voel = not feeling well
gat wip = take offence unreasonably
gatterig wees = not feeling well
gatkant = back
gatkruiper = lickspittle
gatlekker = lickspittle
gatskuur = a person who likes to drive around a lot
gatvol = fed up, have had it
‘n Gat in die dag slaap. = sleep late into the day
‘n Gat in die lug. = an air pocket
‘n Gat inslaan. = stave
‘n Gat toestop. = settle an account
‘n Gat vir iemand grawe en self daarin val. = fall into a trap one has set for another
‘n Gat vul. = stop a gap
‘n Hak aan jou gat sit. = gedurig deure oop los. = close the doors behind you 
Aan my gat karring. = neul. = nag
Daar is ‘n gat in sy beursie. = throw money about, spend up to the hilt
Deur jou gat trek. = verniel. = spoil, illtreat, ruin
Die wêreld het sy gatkant vir hom gewys. = the world turned its back on him
Dit was by die gat af. = it was touch and go
G’n gat in iets sien nie. = see no way out of a difficulty
Gat omgooi. = change one’s mind completely
Gat oor kop. = head over heels
Gat oor kop slaan = turn a somersault
Gat toesteek. = iemand onderkruip. = stab in the back
Gate uit geniet. = have no end to one’s pleasure
Hoog met die gat wees. = swanger = pregnant
Hulle woon in ‘n gat van ‘n plek. = they live in a (wretched) hole (of a place)
Hy hang alles wat hy verdien aan sy gat. = spend all his money on clothing
Hy is sommer ‘n regte gat. = uncouth person
Hy kan sy gat nie roer nie. = very busy or followed by another person
Hy maak ‘n gat van my. = make a fool of me
Hy neem (vat) my vir ‘n gat. = think I am a fool
Hy pluk ‘n lat vir sy eie gat. = he is digging a pit for himself
Iemand ‘n gat in die kop praat. = talk a person into a foolish thing
Iemand in die gate hou. = keep an eye on someone
Iemand onder sy gat skop. = a kick in the pants; get rid of someone; fired
Iemand se gat jeuk. = brand om iets te doen. = fume with impatience
Iemand se gat lek. = iemand soebat, smeek. = toady to someone
In sy gat geknyp wees. = scared (to death)
Jou gat sien. = misluk. = failed, turned out badly
Jou gat uitleen. = te goedhartig wees. = kindhearted, Mr Nice Guy
Jou naam gat maak = ongewild = to make a fool of yourself
Met die Bybel onder die arm en die duiwel in die gat. = skynheilig. = hypocritical
Met jou gat in die botter val. = geluk. = strike a luck
Moenie ‘n gat van jou maak nie. = don’t make a bloody fool, an ass of yourself
Nie ‘n naald (nael) hê om sy gat mee te krap nie. = brandarm. = destitute
Op jou gat kry. = get a hiding
Roer jou gat! = be quick!
Sy broek se gat. = the seat of his pants
Sy gat aan my afsmeer. = nie aan my steur nie. = he did not take any notice of me, he did
            not listen to me
Sy gat is dik. = kwaad. = angry, cross
Tweegatjakkals = huigelaar. = hyprocrite, lead a double life
Van die naald aan die gat. = nuwe klere dadelik aantrek. = wear new clothes immediately


Sunday, 28 February 2016

Nothing withstands the ravages of time

Sonnet 65

Since brass, nor stone, nor earth, nor boundless sea,
But sad mortality o'ersways their power,
How with this rage shall beauty hold a plea,
Whose action is no stronger than a flower?
O, how shall summer's honey breath hold out
Against the wrackful siege of batt’ring days,
When rocks impregnable are not so stout,
Nor gates of steel so strong, but Time decays?
O, fearful meditation! Where, alack,
Shall Time's best jewel from Time's chest lie hid?
Or what strong hand can hold his swift foot back?
Or who his spoil of beauty can forbid?
O, none, unless this miracle have might,
That in black ink my love may still shine bright.

William Shakespeare

Niks weerstaan die tand van die tyd nie

Sonnet 65

Geen koper, of klip, of die aarde, of die grenslose see,
Is bestand teen die droewige dood se krag,
Hoe sal skoonheid teen hierdie vernietiging ‘n plan kan smee,
Met ‘n mag skaars groter as ‘n blom se krag?
O, hoe sal die somer se geure kan weerstand bied
Teen die wraaklustige stryd van felle dae, 
As ondeurdringbare rotse nie eens rigied,
En hekke van staal, nie so sterk staan, teen Tyd se aanslae?
O, vreesbevange bepeinsing!  Waar, helaas, nou,
Sal Tyd sy mooiste sieraad in sy boesem versteek?
Of watter kragtige hand kan sy vlugge voet terughou?
Of wie sal sy vernietiging kan verbreek?
Tog, niemand, tensy die wonderwerk oor krag beskik,
Dat in swart ink my woorde steeds helder mag skyn.

In Afrikaans vertaal deur Johan van Breda

Die hardste metale, klip, die aarde, die eindelose see, niks is bestand teen die veroudering, verbrokkeling en vernietiging wat tyd meebring nie. Tyd se werktuie die son, die reën, die wind, die roes, die mot, die wurm – kan jy nie oorwin nie. Jy kan jou denke probeer verewig en uitgraveer in metaal of uitkap in klip maar tyd sal dit vernietig. Shakespeare het blykbaar vergeet dat paper ook maar broos is en dat ink verdof. Helaas, sy woorde het darem gelukkig bewaar gebly. 

Deesdae kan ons rugsteunlêers maak van ons skryfwerk en op hardeskyf, kompakskyf of digitale videodisket bêre tot in ewigheid indien daar nog stelsels sal bestaan wat dit kan lees!


TAALSPESERYE

Mark Twain het gesê:- Die verskil tussen die regte woord en die naasregte woord is soos die verskil tussen weerlig en ‘n vuurvliegie.

Dikwels is die verskil tussen ‘n heerlike dis en ‘n smaaklike dis, net die byvoeging van kruie en speserye. So is dit ook met ‘n taal. Die verskil tussen gewone Afrikaans en keurige Afrikaans is die taalspeserye, (nie kruie nie want dan kry ons miskien gekruide taal), die segswyses, die uitdrukkings, spreekwoorde en die idiome. ‘n Geslag of twee gelede het ons voorouers nog baie spreekwoorde gebruik in hulle alledaagse kommunikasie, ook kru uitdrukkings maar in teenstelling met vandag, nie ter wille van die kruheid nie maar ter wille van die beeldspraak. Baie van die idiome het hul ontstaan in die landelike bedrywighede gehad maar wat veral sterk na vore kom in hul taalgebruik is hul humor. Vandag se kinders gebruik net nie meer ‘n idioomryke taal nie, hul gebruik liewer Engelse woorde en uitdrukkings om iets te beklemtoon of hul beeldspraak te versterk.

Die volgende woorde, uitdrukkings en segswyses is baie jare gelede, dikwels deur my moeder gebruik. 

Aapstuipe. = woedend kwaad. 
Armmansbaadjie. = die son.
Hy het as op sy tone. = sy gulp is oop.
Sy bek hang. = kwaad of teleurgesteld.
Dikbek. = kwaad.
Nie op sy bek geval nie. = gevat.
Bloed kruip waar dit nie kan loop nie. = vir familie gee ‘n mens meer om as vir ander.
My bloed kook. = woedend.
Jou kop op ‘n blok sit. = seker van ‘n saak.
Dit nie breed hê nie. = behoeftig.
Wie se brood mens eet, dié se woord mens spreek. = afhanklik van iemand.
Jou brood uit jou mond neem. = alles verloor.
Stille waters diepe grond, onder draai die duiwel rond. = stil mense bedink ook onheilighede.
Dag in en dag uit. = aanhoudend.
‘n Dak oor jou kop hê. = ‘n blyplek hê.
Daar dik in sit. = ryk.
Geen draad aan die lyf hê nie. = geen klere.
By die Kaap gaan draai. = omslagtig vertel.
Vir iemand jou voordeur wys. = huis belet.
Nie oor my drumpel kom nie. = onwelkom.
Gee die duiwel wat hom toekom. = billik wees.
Dit steek my dwars in die krop. = hou niks daarvan nie.
Jou ouma vir ‘n eendvoël aansien. = slae kry.
Fonteintjie ek sal nooit weer uit jou drink nie. = moenie dink jy sal iemand se hulp nie weer nodig kry nie.
Ganskos. = groente grof sny.
Sy gat aan my afsmeer. = nie aan my steur nie.
Met jou gat in die botter val. = geluk.
Met die Bybel onder die arm en die duiwel in die gat. = skynheilig.
Sy gat is dik. = kwaad.
n Hak aan jou gat sit. = gedurig deure oop los. 
Sy gat lek. = iemand soebat, smeek.
Van die naald aan die gat. = nuwe klere dadelik aantrek.
Nie ‘n naald (nael) hê om sy gat mee te krap nie. = brandarm.
Jou gat sien. = misluk.
Gat uitleen. = te goedhartig.
Tweegat jakkals. = huigelaar.
Gat jeuk. = brand om iets te doen.
Deur jou gat trek. = verniel.
Aan my gat karring. = neul.
Gat toesteek. = iemand onderkruip.
Gat wip. = opruk.
Geld groei nie op my rug nie. = is nie ryk nie.
Hulle spoeg gif teen mekaar. = haat mekaar.
Ouer as gister. = ervare wees.
Die gort is gaar. = moeilikheid begin.
Witgepleisterde graf. = skynheilig.
Grys voor sy tyd. = vroegryp kind.
Hare uit jou kop trek. = spyt.
So slim soos die houtjie van die galg. = baie slim
Lyk of die honde sy kos afgeneem het. = verleë.
Husse met lang ore. = dit gaan jou nie aan nie.
Katpis. = flou tee.
Jakkals prys sy eie stert. = spog.
Jan Rap en sy maat. = gepeupel.
Jannie se baadjie aan hê. = jaloers.
Jan Sparriewarrie. = Jan spaar die waarheid, lieg
Orige jukskei. = nuttelose persoon.
Kaal uittrek. = hofsaak teen jou wen.
Kaatjie Kekkelbek. = babbelbek.
Kaatjie van die baan. = voorbok.
Kasarm. = groot huis.
Die kat in die donker knyp. = skelm vry.
Dit laat my keel toetrek. = beangs word.
Soos ‘n ketter vloek. = baie erg vloek.
Kontant met die mond. = vrypostig.
Kooi. = bed.
Kop kam. = hare kam.
Voor die kop gooi. = verwyt.
Kop in een mus. = saam knoei.
Voor die kop maar nie in die krop sien nie. = skyn bedrieg.
Vir kwaadgeld rondloop. = kattekwaad doen.
Leviete voorlees. = berispe.
Maaifoerie. = vabond.
Merrie. = vrylustige meisie.
Moerskont. = vabond.
Jou mond uitspoel oor iets. = te veel sê oor iets wat jou nie aangaan nie.
Spaar vir die mond, is goed vir die kat en die hond. = as jy te min eet, gaan die oorskiet kos tog maar vir die diere.
Sy oë is groter as sy maag. = wil meer hê as wat hy kan eet.
Deur ‘n naald trek. = baie netjies.
Deur jou nek betaal. = te veel betaal.
Oopspalk. = wyd oopmaak.
Oorlams. = voor op die wa.
Opskeploer. = ongenooid op etenstyd opdaag.
Ore uitleen. = te veel na ander luister.
Papier is geduldig. = iets lyk beter in druk.
As die perde horings kry. = nooit.
Plas en plooi. = fyn beplan.  Geld afknyp.
Dans na sy pype. = alles doen wat hy beveel.
Siel uittrek. = terg.
Skaapwagtersnye. = dik snye brood.
Snotklap. = harde klap.
Snotkoker. = neus.
Jou soettande uittrek. = nie meer soetgoed kry nie.
Son in die weste, luiaard op sy beste. = lui persoon begin laat werk.
Jou Sondag is langer as jou Maandag. = onderrok hang uit.
In ‘n stal gebore. = deure ooplos.
Nie met ‘n tang aan hom vat nie. = vuil.
Timmerasie. = bouval.
Net vel en been wees. = brandmaer.
Hoër vlieg as wat jou vlerke lank is. = bokant jou vermoë leef.
Badskamer. = badkamer.
Voorhuis. = sitkamer.
Geld in die water gooi. = vermors.
Vir wind en weer rondloop. = kinders wat alleen grootword.

Friday, 26 February 2016

WATTER DAG WAS DIT?
OF WATTER DAG SAL DIT WEES?

Jy kan sonder ‘n kalender bepaal op watter dag van die week ‘n sekere datum geval het of nog sal wees in die toekoms. 

Sedert 1582 bepaal die Gregoriaanse kalender dat elke vierde jaar ‘n skrikkeljaar (366 dae) sal wees, behalwe eeu-jare wat nie deelbaar deur 400 is nie. Dus was 1700, 1800 en 1900 nie skrikkeljare nie, maar 1600 en 2000 was wel skrikkeljare.

1 Januarie 1600 was ‘n Saterdag.
1 Januarie 1700 was ‘n Vrydag.
1 Januarie 1800 was ‘n Woensdag.
1 Januarie 1900 was ‘n Maandag.
1 Januarie 2000 was ‘n Saterdag.

DIE SOM WORD SO GEDOEN
Neem die dag van die maand.
Tel die maand se waarde by volgens die tabel.
Tel by die laaste twee syfers van die jaartal.
Tel ‘n kwart van die jaartal by, sonder inagneming van die res wat oorbly.
Tel die eeu se waarde by volgens die tabel.
Tel alles op en deel deur sewe.
Die syfer wat oorskiet na die deelsom dui die weekdag aan volgens die tabel.

MAANDWAARDES
J          F          M          A         M         J          J          A          S          O         N         D
1          4          4          0          2          5          0          3          6          1          4          6
0          3          =          In         skrikkeljare.

EEUWAARDES
1600    -           1699    =          6
1700    -           1799    =          4
1800    -           1899    =          2
1900    -           1999    =          0
2000    -           2099    =          6

ANTWOORD IS DIE DAG VAN DIE WEEK
S          M         D         W         D         V          S
1          2          3          4          5          6          0

Byvoorbeeld, ons weet almal dat 16 Desember 1838 was op ‘n Sondag. Nou kom ons toets bogenoemde formule.

Neem die dag van die maand                                                16
Tel die maand se waarde by volgens die tabel                        6
Tel by die laaste twee syfers van die jaartal                           38
Tel ‘n kwart van die jaartal by,
sonder inagneming van die res wat oorbly                               9
Tel die eeu se waarde by volgens die tabel                              2
Tel alles op                                                                              71
Deel deur sewe                                                                       10 res 1
Die syfer wat oorskiet na die deelsom, dws 1
dui die weekdag aan volgens die tabel                                     1 = Sondag
VAN EDE, GEBEDE EN GELOFTES

Die eerste verwysings na plegtige ooreenkomste wat met die hedendaagse geloftes, ede en verbonde ooreenstem, word by die Sumeriese beskawing in die derde millennium voor Christus aangetref. (Bailey, 2002: 6). Op 20 Junie 1789 onttrek die derde stand hulle van die Nasionale Vergadering in Frankryk en vergader op ’n tennisbaan waar hulle ’n eed neem om nie te ontbind totdat ’n grondwet geskryf en aanvaar is nie, die sg. Eed van die Tennisbaan. 

Met die koms van Jan van Riebeeck in 1652 na die Kaap begin ook ons eie erfenis van ede, gebede en geloftes. In die formuliergebed, wat Van Riebeeck by sy aankoms gebruik het, bid hy reeds tot die “Aller genadigste Vader” dat die Gereformeerde Christelike geloof ook mettertyd onder die heidene mag posvat.

O Barmhertige Goedertieren Godt ende Hemelsche Vader, Nadien het uwe Goddelijcke Maijesteijt geliefft heefft ons te beroepen over 't bestier der saacken van de Generale Vereenighde Nederlantse g'octroijeerde Oost Indische Compe. alhier aen Cabo de Boa Esperance ende wij ten dien eijnde met onsen bijhebbenden Raedt in uwen Heiligen name vergadert sijn: omme met advijs van deselve sodanige besluijten te maecken, waermede den meesten dienst van de opgemelte Compe. gevoirdert, de Justitie gehanthaefft, ende onder dese wilde brutale menschen (mogelijck sijnde) uwe ware gereformeerde Christelijcke Leere mettertijt mochte voortgeplant ende verbreijt worden, tot uwes H. Naemes loff ende Eere, ende welstant onser Hren. Principalen, waertoe wij sonder dijne genadige hulpe 't alderminste en vermogen.

Soo bidden wij U derhalven O aldergenadighste Vader, dat gij ons met uwe Vaderlijcke wijsheijt wilt bijwoonen, ende in dese onse vergaderinge presiderende, onse herten sulx verlichten dat alle verkeerde passien, misverstanden ende andere diergelijcke gebreecken van ons mogen geweer[t] blijven, ten eijnde onse herten van alle menschelijcke affecten reijn, ende onse gemoederen soo gestelt sijnde wij in onse raedtslagen niet anders voornemen nochte besluijten, als 't gene mach strecken tot grootmaeckin[ge] ende loff van uwen alderheijlighsten naeme, ende den meesten dienst van onse Heeren ende Meesters sonder in eeniger maten op eijgen baet off particulier proffijt acht te nemen, het welcke ende wes meer ons tot uijtvoerin[ge] onser bevolen dienste ende zaligheijt nodigh sij.  Wy bidden ende begeeren in den naeme uwes Wel lieven Zoons onsen Heijl[ant] ende Zaligmaker Jesu Christij, die ons heefft leeren bidden Onse Vader &a.

Die woorde "mogelijck sijnde" (indien moontlik), is in die linker kantruimte langs die teks tussen hakies ingevoeg. Die handskrif is dieselfde, maar die ink is effens ligter van kleur. Dit is heelwaarskynlik later deur Van Riebeeck ingeskryf, so asof hy getwyfel het of die wilde brutale menschen gered kon word! (Kaapstad Argiefbewaarplek C.1, p. 2, 30 Desember 1651)

Die Afrikaanse vertaling van Jan van Riebeeck se gebed is as volg:-

O barmhartige, genadige God en Hemelse Vader! dit het U Goddelike Majesteit behaag om ons te roep tot die bestuur van die sake van die Oos-Indiese Kompanjie hier aan die Kaap die Goeie Hoop, en waar ons in U Heilige Naam met ons raadgewers vergader is om met hulle raadgewings besluite te neem tot diens van die Kompanjie, tot handhawing van die reg, tot voortplanting en uitbreiding van U ware gereformeerde Christelike leer (indien moontlik) onder hierdie wilde, onbeskaafde inboorlinge, tot lof en eer van U Heilige Naam en tot voordeel van ons here en meesters, waartoe ons sonder U genadige hulp nie by magte is nie.
                                                               
Dus bid ons U, O, allergenadigste Vader, om met U Vaderlike Wysheid ons by te staan en op hierdie vergadering te lei, om ons harte so te verlig dat alle verkeerde drifte, misverstand en ander gebreke van ons verwyder sal word en ons harte van alle menslike hartstogte gereinig mag wees, sodat ons in ons beraadslagings met ‘n rein gemoed en sonder om in die minste ons eie voordeel of persoonlike baat in ag te neem, niks voorneem of besluit wat nie sal strek tot verheerliking en tot lof van U allerheiligste Naam en tot die hoogste diens van ons Here en Meesters nie. Ons begeer dit en nog meer wat nodig mag wees vir ons saligheid en die uitvoering van die pligte wat ons opgelê is, en bid U in die Naam van U geliefde Seun, ons Heiland en Saligmaker, Jesus Christus wat ons leer bid het: Onse Vader …

Twee jaar later op Paasmaandag 6 April 1654 onderneem Van Riebeeck dat dié dag voortaan as dank- en biddag tot Gods eer gevier sal word.    

Heden voor de tweede mael jarich sijnde dat wij door Godes Hulpe geleyde met de scheepen Drommedarus, Reyger ende Goede Hoope hier ter plaetse behouden sijn aengelandt omme dese fortresse ende colonie nae d’ ordre onser Heeren Meesters op te maecken ende stabileren, ende gemerckt Godt de Heere alle die saecken tot den dach van heden met veele segeningen wel ende gewenscht heeft laeten succederen ende voltrecken,

soo hebben beslooten, ende oock voor d’ eerste reyse begonnen, desen dach, den 6en April wesende, tot Godes eere met dancksegginghen te vieren ende voor altijt tot een vast blijvenden danck- ende bededach in te stellen, ten eynde daerbij des Heeren weldaeden, aen ons bewesen, bij ons naecomelingen nooyt vergeten, maer altijt tot Godes eere ter gedachtenisse in memorie gehouden mogen worden.

Heden voor de tweede mael jarich sijnde dat wij door Godes H. geleyde met de scheepen Drommedarus, Reyger ende Goede Hoope hier ter plaetse behouden sijn aengelandt, omme dese fortresse ende colonie nae d' ordre onser heeren Meesters op te maecken ende stabileren, ende gemerkt Godt de Heere alle die saecken tot den dach van heden met veele segeningen, wel ende gewenscht heeft laeten succederen ende voltrecken, soo hebben beslooten, ende oock voor d' eerste reyse begonnen, desen dach, den 6en April wesende, tot Godes eere met dancksegginghen te vieren ende voor altijt tot een vast blijvenden danck- ende bededach in te stellen, ten eynde daer bij des Heeren weldaeden, aen ons bewesen, bij ons naecomelingen noyt vergeten, maer altijt tot Godes eere, ter gedachtenisse in memorie gehouden mogen worden. (dbnl)

Afrikaanse vertaling

Aangesien dit vandag twee jaar gelede is dat ons met Gods hulp en leiding met die skepe Drommedarus, Reyger en Goede Hoope veilig hier aangeland het, om hierdie fort en kolonie na die opdrag van ons here en meesters op te bou en te vestig, en ons gemerk het dat God die Here al die sake tot vandag toe met baie seëninge, goed en gewens laat slaag en voltrek het,

het ons besluit, en ook voordat die reis begin het, om hierdie dag, synde die 6e April, tot Gods eer met danksegging te vier en dit altyd as ’n dank- en biddag in te stel, sodat die weldade wat God aan ons bewys het nooit deur ons nakomelinge vergeet word nie, maar altyd tot Gods eer voortdurend in gedagte gehou moet word.

English translation

Today is the second anniversary of our safe arrival with the ships Drommedaris, Reijger and Goede Hoop at this place through the Holy guidance of God to build this fortress and establish this settlement according to the instructions of our Lords and Masters, and the Lord God has hitherto given His abundant blessing to the satisfactory and successful accomplishment of all these matters.

We have therefore, resolved, and also for the first time begun to celebrate this 6th day of April in the name of the Almighty, and henceforth to set it aside for all time as a day of thanksgiving and prayer, so that our descendants may never forget the mercies we have received at the Lord’s Hands, but may always remember them to the Glory of God. (Honikman, 1966)

Die VOC amptenare en werkers moes almal sonder uitsondering ‘n eed van getrouheid aflê.  Daar het verskillende eedformuliere vir die verskillende range soos Goewerneur, weesmeester, soldaat, matroos en selfs vroedvrou bestaan. 

Karel Schoeman gee in sy werk ‘n Duitser aan die Kaap, ‘n samevatting van die plegtigheid.  Eerstens is die Generale Artikelbrief aan die nuwe werknemers voorgelees. Dit het 'n verskeidenheid van voorskrifte bevat in verband met dissipline onder amptenare, godsdiens en godsdiensoefening, salarisse, partikuliere handel, rantsoene, wapens en skeepsinstrumente, testamente en goedere van oorledenes, en ede van amptenare. Hierna is die eed dan op soortgelyke wyse aan hulle voorgelees. Nadat die eed gelees is, is hulle deur die Regter gevra of almal dit gehoor het en nadat hulle geantwoord het, moes hulle die wysvinger van die regterhand opsteek en daarmee was die plegtigheid afgehandel.

Onderstaande eed wat deur matrose afgelê is, is met groot moeite deur Karel Schoeman opgespoor maar ek vermoed dat ander range soos byvoorbeeld ‘n soldaat ‘n soortgelyke eed afgelê het voordat hy sy vaderland verlaat het. (Schoeman, 2004: 68 – 70)

Eedt voor de Bootsgesellen

Wy belooven en sweeren dat wy de Hoogh Mogende Heeren Staten Generael vande Vereenigde Nederlanden als onse hooghste ende souveraine overheyt, de Bewinthebberen vande Generale gheoctroyeerde Oost-Indische Compagnie in de selve Landen, mitsgaders [tesame met] den Gouverneur-Generael, syn Vice-Gouverneurs over de landen, steden, forten ende andere plaetsen in Oost-Indiën, Directeurs over de respective comptoiren [kantore] vande Compagnie, ende voorts alle andere Raeden van Indiën daaronder wy, ter voorseyde [genoemde] plaetse gearriveert synde, sullen komen gestelt te worden, als oock de respective over ons, soo[wel] daer als onderwegen op dese schepen, gestelde ofte namaels in eenige andere plaetsen te stellen Commandeurs, Koopluyden, Schippers, Capiteynen ende andere onse respective Over­heden en Officieren, gehouw, getrouw ende ghehoorsaem sullen wesen, tot uytvoeringe vanden dienst ende voyagie [skeepsreis] daertoe wy aengenomen ende uytgesonden werden.

Ten anderen [voorts], dat wy den hiervoren staende en ons wel duydelyck voorgelesen Artyckel-brief, en alle andere beveelen, Instructiën, Seyn- ende Rantcoen-brieven ende andere Ordonantiën in den voorsz[egde] Artyckel-brief gementioneert [genoem], by [deur] de gemelte Bewinthebberen gemaeckt ofte noch te maecken, ofte die, het sy te water op de schepen ofte te lande, by onse Commandeurs, Koop­luyden, Schippers ofte andere Bevelhebbers gemaeckt sullen werden, elck in syn ampt soo veel hun aengaet sullen ghehoorsamen ende naer ons uytterste vermogen in alle poincten [punte] getrouwelyck naer komen; dat wy oock niet wederkeeren [terugkeer] nochte onsen dienst verlaten ofte daeruyt scheyden sullen voordat de voors[zegde] onse voorgenomen reyse (met Godes hulpe) volbracht ende onsen verbonden tydt [kontraktyd] geëxpireert [afgeloop] sal syn, ten ware [tensy] wy eerder by [deur] de Bewinthebberen werden gherevoceert [herroep] ofte by den Gouvemeur-Generael ende Raden van Indiën of andere over ons gestelde Bevelhebberen naer huys gesonden [worden], welcker respective revocatie ende wedersendinge wy promptelyck [onmiddellik] ofte sonder eenigh murmureren of tegenseggen belooven naer te komen, ende ons voorts in alle te [ge]dragen als goede, vroome ende ghetrouwe onderdanen schuldigh ende gehouden syn te doen, sonder 't selve [na] te laten om lief en leet, door vreese van verlies van lyf ende goet, nochte om eenigerhande oorsaeken of consideratiën.

So waerlyck helpe ons Godt Almachtigh.

Met die instelling van vryburgers het die VOC in der waarheid begin met kolonisasie, maar die Here XVII het gesorg dat hulle nog steeds ‘n houvas op die “vry” burgers had deur hulle ‘n eed van getrouheid te laat aflê, alhoewel hulle nie meer in diens van die Kompanjie was nie. Hulle was dus eintlik onderdane van die VOC. Vrye kolonisasie soos ons dit vandag ken was dit allermins.  (Dominicus, 1919: 5)

Ich belove en sweere dat ick de Ho: Mo: Heeren Staten Generael der Vereenichte Nederlanden als onse hooghste en souvereijne overheyt, de Bewinthebberen van de Generale Geoctroyeerde Oost Indische Comp: in deselve landen, mitsgaders den Gouverneur Generael en de Raden in Indië en voorts alle Gouverneurs, Commandeurs, en Bevelhebberen, die geduyrende dese reyse te water, en voort te lande over ons sullen wesen gestelt, gehouw en getrouw sal wesen, dat ick alle wetten, placcaten, en ordonnantiën bij de Bewinthebberen voorn: ofte den Gouverneur Generael ende de Raden alrede gemaeckt off noch te maken getrouwelijck in alle pointen [opsigte] nae mijn vermogen sal onderhouden en naekomen en voort mij in alles soodaenich draegen en quijten als een goet en getrouw onderdaen schuldich en gehouden is te doen.

Eed van den Fiscaall

Ick belove ende zweere de doorlugtige Hoogmogende Hren. Staten Generael der vrije Vereenigde Nederlanden mijne Souveraine, d' E.Hren. Bewindhebberen van d’ g'octroijeerde Oostindische Compe., mitsgaeders d' Edle. Hr. Gouverneur Generael ende d' Raeden van India gehouw ende getrouw te wesen, haere hoogmoog. recht, mitsgaeders dat van d' E. Compe. getroulijck voor te staan ende naer mijn uijtterste vermogen helpen bewaeren.

Dat ick insgelijx naer mijn uijtterste vermoogen ende beste verstant zal helpen bevoirderen goede ende opregte justitie aan allen ende een ijegelijcken die sulx versoeken g'administreert magh werden, sonder ooghluijkinge haat off gunst van ijemandt.

Dat ick alle saeken oprechtelijck ende ter goeder trouwe naer mijn beste wetenschap en kennisse den rechter te kennen geven, mitsgaeders in deselve handelen ende procederen zal als in conscientie ende naer regten zal bevinden te behoren.

Dat ick niemand eenige concussie, extorsie, overlast off geweldt doen sal, nogte gedoogen bij mijne dienaeren gedaan werde.

Dat ick over geenige delicten met ijemand composeren ofte verdraegen zall, ten waere met kennisse van de overigheijt, ofte over cleijne breucken van welcke zulx bij placaten toegelaten is.

Dat ick de secreten van den Raat ofte Justitie aan niemand openbaeren zall ende dat ick mij voorts generaelijck in dit ampt draegen zall als een goet ende oprecht officier van Justitie toe staet ende betaamt.

Soo waarlijck helpe mij God Almachtigh.

Kaapstad Argiefbewaarplek : CJ 1 Oorspronklike Regsrolle en Notule (Krimineel en Siviel): 2.7.1670, pp. 554-555.

Eed voor de Fiscaals

Ik beloove en Sweere de Hoog Mogende Heeren Staaten generaal der vereenigde Neederlanden, als mijn Hoogste en Souvereijne overheijd, de Heeren Bewinthebberen van de generaale geoctroijeerde oostindische Comp:, en den gouverneur generaal gehouw en getrouw te weesen, de regten, Jurisdictie, Hoogheijd en authoriteijt van den Neederlandschen Staat in de Indische gewesten voor te staan, en na mijn uijtterste vermogen helpen bewaaren, sonder te gedoogen voor soo veel in mij is, dat deselve bij niemand werde geinfringeerd, benadeelt of vermindert.

Dat ik na mijn uijtterste vermogen en beste verstand sal helpen bevorderen, dat goede en opregte Justitie aan alle en een ijgelijk die sulx versoeken, mag werden geadministreerd, sonder oogluijking, haat of gunste van ijmand.

Dat ik alle saaken opregtelijk en ter goeder trouwe na mijn beste weetenschap den Regter sal te kennen geeven mitsgaders in deselve handelen en procedeeren soo als in concientie en na regten sal bevinden te behooren.

Dat ik alle frauden, contraventien, sluijkerijen en maleversatien, rigoreuselijk sal weeren, en sonder aansien van persoonen, van wat staat of conditien ook soude mogen weesen, de voorenstaande Instructie sal agtervolgen.

Dat ik van niemand sal ontfangen eenige giften of presenten directelijk of indirectelijk in eeniger hande manieren ook over eenige delicten met ijmand composeeren of verdragen, ten waare met kennisse van de overheijd, of van kleijne breuken van dewelke sulks bij ordonnantien of placcaaten is toegelaten, en dat dan nog alleen in zaaken daarin de Comp: voor haar intresse niet soude mogen weesen geraakt, en dat ik mij voorts, generalijk in mijn ampt sal dragen als een goed en opregt officier van Justitie toestaad en betaamd.

Soo waarlijk helpe mij God almagtig.

Kaapstad Argiefbewaarplek : C 2660 Eedboek 1692 – 1748 : Eed voor de Fiscaals No. 4 : 15.3.1731, pp. 26 - 29.

In die Kaapstad Argiefbewaarplek is daar ‘n Eed Boek waarin daar selfs ‘n eedformulier is wat vroedvroue moes aflê. (C. 2660 en C. 2661 (Ou Vol. nr. C. 678) – Eed Boek, 1692 – 1748)

[No.] 32                                                           [p. 67]                                                  [p. 211]

Eed voor de Vroedvrouwen

Ik beloove en Sweere dat ik aan geenige Swangere
vrouws persoonen directelijk nog indirectelijk eenige
raad of daad sal geeven, waarmeede haar vrugt
afgedreeven, of te kort gedaan soude moogen
werden, om wat reedenen sulx ook soude mogen
weesen, dat ik aan geen bevrugte of kraamvrouwen
eenige dranken ofte remedien sal ordonneeren,
of toe stellen, als die de welke bij de medicijns geappro=
beert ende goed gekent sijn, dat ik tot imand
in arbeijd gaande, geroepen sijnde, sonder eenig
vertrek of uijtstel vlijtig komen sal, soo wel
bij nagte als bij dage, tot arme als tot rijke,
dat ik de arme en onvermogende des niet te
min, ten dienste weesen, voort helpen, en op
deselve passen sal, sonder daar over eenige
recompense te eijsschen ofte verwagten, dat
ik van de vrouwspersoonen die buijten egt ofte niet
bij hunne wettige man bevrugt sijnde

[p. 68]

in barens nood, syn sal, afvorderen sal, bekentenisse
te doen, wie de vader van de vrugt is, ende bij
den officier ofte magistraat gevraagt sijnde,
daar van deugdelijke verklaringe en rapport
sal doen, dat ik mij voorts generalijk in deese
mijne bedieninge naarstelijk nugteren, ende
verstandig dragen sal gelijk een eerlijke
vroedvrouwe toe staat _______

Soo waarlijk helpe mij godt
Almagtig. _______

Bovenstaanden Eed is op den 1 April 1720
in vergaderinge van politic aan handen van
den Edelen heer Gouverneur Pieter Gysbert
Noodt gedaan door Maria de Buissert wede
Dirk Snit als stadsvroeuw ten deese plaatse.
                                   
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                Secrets.

Op die 9de Oktober 1725 besluit die Politieke Raad dat die lede van die burgermilisie voortaan weer ‘n eed moes aflê soos voorheen die gebruik was.

[Kaapstad Argiefbewaarplek : C. 73, pp. 61 – 66 dd. 9.10.1725.]

Twee weke later besluit die Politieke Raad dat diegene wat voortaan hul ontslag uit die Kompanjie se diens ontvang en burgerreg van die kolonie verkry, die burger- of schutters eed moes aflê. 

[…] soo als ook goedgevonden is dat de geene die voorthaan met het burgerregt deeser Colonie werden begunstigt, aanstonds bij haar ontslag uijt 's Comps. dienst den burger off schutters eed, in India gebruijkelijk, sullen moeten presteeren, ten eijnde een ijgelijk alsoo verpligt blijve het wel weesen van d' E. Comp. en dit Gouvernement dies te meer met goed en bloed schultpligtig in cas van noodsakelijkheijt voor te staan. 

[Kaapstad Argiefbewaarplek : C. 73, pp. 67 – 69 dd. 23.10.1725.]

Hieronder volg ‘n transkripsie van die burgereed waarop die Politieke Raad besluit het op sy vergadering van 23 Oktober 1725. Daarvolgens beloof die burgers om goed en bloed, liggaam en lewe vir die Kompanjie op te offer. Die eerste burger, Christiaan Liebenberg, het dieselfde dag nog die eed afgelê.

[No.] 33                                                           [p. 69] 

Eed voor de Burgers

Wij belooven ende Sweeren dat wij ha[ere hoog]
mogend, de heeren Staaten Generaal [van de]
Vereenigde Nederlanden, de heeren Be[winthebberen]
van de geoctroijeerde Nederlandsche Oostin[dische]
compe: den Edelen Heer gouverneur en R[aad]
mitsgrs: de Magistraaten ende Overheeden
deeses plaatse gehouw ende getrouw sullen
weesen, onsen Capiteijn, Luijtenant, Vaandrig
en minder Officieren in saaken Burgerlijcke
wagt rakende obedieeren ende gehoorsamen,
d’ keuren ende Ordonnantien op de Wagt
genaamt ofte nog te namen, poinctuerlijk
te agtervolgen ende naarcomen, mitsgrs:
voorts bij den Staat den gemelte Vereenigde
Nederlanden in deese steeds ons goed en
Bloed, Lyf ende Leven is ‘t Noot op te
sullen setten.  _____

Soo waarlijk helpe mij God
almagtig.  _____

[Hierdie dokument is beskadig. Die boonste regterhoek is afgeskeur. Die woorde of letters tussen vierkantige hakies in die eerste vyf reëls is deur my aangebring.]  

Bovenstaanden Eed is door Christiaan Liewenberg
en Jan Locherenberg op de 23 Octob. 1725 aan
hands van de heer gesaghebber Jan de La Fontaine
in raad van politic afgelegt.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Voormelde Eed is op den 6 Novemb. 1725 door
Pieter van der Heijden, Christiaan Raaven en Claas
Langenak? aan hanen van gedagter? heer gesaghebber
in vergadering gepresteert.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
[p. 70]
Op den 29 Novemb. 1725 is aan handen van
den heer gesaghebber ommestaands Eed door
Jan David Pfanstul ter vergaderingh afgelegt.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Bovenstaandes Eed is door George Frederik Strander?
in mamikh? als voorn. de 4 Decemb. 1725 meede afgelegt.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Gedaijten? Eed heeft Johan Christoff Bek op den
29 Decemb. meede gepresteert.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Den 8 Jan. 1726 heeft den adsistent Hendrik
Heijiser? bovengemelten Eed ook afgeleegd.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Gezegden Eed is op de 30 April 1726 door Jan
de La Rasp en Jan Blignaut meede gepresteert.
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
 Denselven Eed is door Jacobus Loentjies op den
15 Maij 1726 ook afgelegd.
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
Ook is bovenstaanden Eed op den 18 : Junij 1726
door Hans Hendrik Neemsoo afgelegd
                                                Mij present
                                                R Tulbagh
                                                secrets.
[p. 74]
In den jaare 1727 is den voormelten Eed
op de onderstaand datums gedaan door de volgende
persoonen namentlijk

14 Jan             Willem van As
28 Jan             Erasmus Smit uijt Holsteijn
25 Maart          Adam van Dijk
15 April            Jacob Nissen van Wismar
1728
3 Feb               Clias Kien
4 Maij              Gerrit Langenhoven en Andries van der Heyden
10 Maij            Melchior Hobbers
1729
18 : Octob.      Willem J Lobias Aubenfeet?
                        Borgert Borgertsz
                        Daniel de Vries
                        David Heufke
                        Gerrit Cloete
                        Gerrit van Schalkwijk
                        Hendrik van der Heijde
Hendrik Dänau
Jan Meijboom
Jan Jurgen Coetze
Johannes van der Heijde
Matthijs van Wieling
Nicolaas Laubser
Ocker van Schalkwijk
Paulus Kreijsman

[p. 75]                                                                          [p. 227]
1729
18 Octobr        Hendrik Walboun
                        Hendrik Heufken
                        Aarnoldus Maasdorp
                        Jacob de Vries
                        Burgert van Dijk
                        Claas van der Schyf
                        Guilliam Overholster
                        Johannes Bissierie
                        Jeremias Roux
                        Pieter Meijer
                        Jacobus Harmentsz
                        Johan Hendrik Coenradi

(Kaapstad Argiefbewaarplek C. 2660 en C. 2661 (Ou Vol. nr. C. 678) – Eed Boek, 1692 – 1748. Bostaande teks kom voor in C. 2661 no’s 32 en 33.  Nuwe paginering [67 - 75].)

Selfs die Franse Hugenote moes ‘n eed aflê voordat hulle Nederland verlaat het. ‘n Ongetekende, gedrukte afskrif in Frans kom in die Kaapse Argief voor.

SERMENT

Que doivent prester les Personnes libres & estant hors le service de la Compagnie, qui vont au Cap de Bonne Esperance avant que de partir de ce païs.

Je promets et jure d'estre soumis et fidelle à leurs hautes puissances les Estats Généreaux des Provinces Unies, nos Souverains Maistres et Seigneurs, à Son Altesse, Monseigneur le Prince d'Orange, comme Gouverneur, Capitaine et Amiral Général, et au Directeurs de la Compagnie Générale des Indes Orientales de ce païs, Pareillement au Gouverneur Général des Indes, ainsi qu'a tous les Gouverneurs, Comman­dants, et autres qui durant le Voyage par Mer et ensuite par terre auront commandement sur nous. Et que j'observeray et exécuteray, fidellement, et de point en point, toutes les loix et ordonnances, faites ou à faire tant par Messieurs les Directeurs, par le Gouverneur Général et par les Conseillers, que par le Gouverneur ou Commandant du lieu de ma résidence, et de me gouverner et comporter en toutes choses comme un bon et fidelle sujet.

Ainsi Dieu m'aide.

Fait et arresté dans l'assemblée des Dix Sept. le 20 Octobre, 1687.

(Kaapstad Argiefbewaarplek : Ongetekende, gedrukte afskrif in Frans.)

Eedt by de Vrye-Luyden nae de Cabo de Bonne Esperance gaende voor dat uyt dese Landen vertrecken, te doen.

Ick belove en sweere, dat ick de Ho: Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden als onse hooghste ende Souveraine Overheyt, syn Hoogheyt den Heere Prince van Orangie als Gouverneur, Capiteyn en Admirael Generael, en de Bewinthebberen van de Generale, Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie in de selve Landen, mitsgaders den Gouverneur Generael en voorts alle Gouverneurs, Commandeurs en Bevelhebberen die geduyrende dese reyse te water, en voort te Lande over ons sullen wesen gestelt, gehouw en getrouw sal wesen.

Dat ick alle Wetten, Placcaten en Ordonnantien by de Bewinthebberen voornoemt ofte den Gouverneur Generael ende Raden, den Gouverneur of Commandeur ter plaetse van myn residentie alrede gemaeckt of noch te maecken getrouwelyck in alle Pointen nae myn vermogen sal onderhouden en naekomen, en voort my in alles soodanigh dragen en quyten als een goedt en getrouw Onderdaen schuldigh en gehouden is te doen.

Soo waerlyck moet my Godt Almachtigh helpen.

Aldus gedaen en gearresteert ter gemelte Vergaderingh binnen Amsterdam, desen 20 October, 1687.

(Kaapstad Argiefbewaarplek C. 341 (Ou Vol. nr. C. 416, deel 4) – Inkomende Briewe vir die tydperk 19.12.1687 tot 23.12.1687, p.17.  ‘n Ongetekende, gedrukte afskrif in Nederlands.)

EED

Wat vrye persone, nie in diens van die Kompanjie nie, voor hulle hierdie land verlaat, met die plan om na die Kaap de Goede Hoop te gaan, moet aflê.

Ek beloof en sweer om onderworpe en getrou te wees aan Hul Hooghede die State-generaal van die Verenigde Provinsies, ons Soewereine Meesters en Here; aan Sy Hoogheid die Prins van Oranje, as Goewerneur, Kaptein en Admiraal-generaal en aan die Direkteure van die Algemene Geoktrooieerde Oos-Indiese Kompanjie in gemelde lande; asook aan die Goewerneur-generaal van Indië; sowel as aan die Goewerneurs, Kommandeurs en ander oor my geplaas gedurende die seereis en daarna aan land; dat ek my getrou en stip sal hou aan alle wette en verordeninge reeds gemaak of wat nog gemaak sal word deur die Here Direkteure, die Goewer­neur-generaal en Raadslede, of die Kommandeur van my verblyfplaas en om my in elke opsig te gedra as 'n goeie en getroue onderdaan.

So helpe my God!

Gedaan en bepaal op die vergadering van die Sewentien op 20 Oktober 1687.

(Botha, 1939: 4 – 5)

Nadat die Engelse die Kaap in 1795 oorgeneem het, moes die burgers in 1797 weer opnuut ‘n eed van getrouheid aan die Engelse koning aflê. Die onderstaande Kaapse gesinne weier om die eed af te lê en word gewaarsku dat hulle as dislojale onderdane beskou sal word en die Kaap binne dertig dae sou moes verlaat.

Taking of oath of allegiance

Whereas by my proclamation of the 28th day of May last, all heads of families and as many other inhabitants of the Cape Town and within four hours distance as could assemble in the Castle on Thursday and Friday the 15th & 16th of June were summoned and required to take and subscribe in a book for that purpose in (on?) behalf of themselves and fellow burghers the following oath of allegiance to His Majesty the Sovereign of this Colony.

“I do swear that I will be faithfull and bear true allegiance to His Majesty George the Third by the grace of God, King of Great Britain, France and Ireland, Defender of the Faith &c. &c. &c.”

And whereas the following heads of families and inhabitants viz:

Wm F. van Rheede van Oudshoorn, J. D. Hiebner, H. A. Vermaak, J. A. Vermaak (1), J. A. van Reenen, W. van Reenen, Fk van Reenen, Gysbt van Reenen, J. G. Brink, C. Brink, J. Brink, A. Brink, C. van der Poel, A. van Breda, P. van Breda, J. A. Horak, Alex van Breda, D. G. van Rheenen, J. P. Eksteen, P. M. Eksteen, C. Nelson, S. van Blerk, C. la Harpe, J. Rens, D. Hofman, P. J. Hubner (2), Adriaan Cruywagen, W. Kolver, J. D. Karnspek, A. de Smit, C. Freislich, J. Joubert, H. Cloete, junior, H. O. Eksteen, N. Colyn, Jan van Schoor, C. P. Slotsboo (3), Ns van Es, H. Dempers, L. Bield, G. Wm Hoppe, S. Wiedt, J. van Leeuwen, G. Schierhout, [...] Verheum, N. van Wieligh, S. Herman, A. Jansen, D. Storm, H. ter Hoeven, Docter Voigt, L. Henkel, J. van Biel, S. V. van Reenen, J. J. Vercuil,

and divers others usually residing in the Cape Town or district within four hours distance have, on various pretences, declined and neglected to take and subscribe the said oath; be it therefore known and by these presents it is declared that all heads of famillies, and others as above described who shall not have taken and subscribed the said oath before the 10th day of July next will be considered as disloyal subjects, and no longer entitled to the protection of the British Government, which they refuse to acknowledge, they are therefore warned and commanded to hold themselves in readiness to depart (from) this Colony within the space of 30 days, from the date hereof, and to embark on board such ship or ships as shall be prepared by my order to transport them from hence to Batavia, or to such other Dutch settlement in the Island of Java or elsewhere, as may be found most convenient to land them at.

Those officers late in the service of the Dutch Government included in the 3d and 4th articles of the capitulation, who chuse to remain here have permission so to do, on their taking and subscribing the oath, and those who wish to leave the Colony and return home according to the 3d article of the capitulation above mentioned, are to signify the same within 14 days from the date hereof, after which term they are to be considered solely as prisoners of war, and no longer entitled to any other privileges than those appertaining to such.

(1), (2) and (3) These names have been crossed out in the text.

[Kaapstad Argiefbewaarplek B.O. 61 pp. 353 – 359 dd. 28th / 29th June 1797]

Die Bloedrivier (of Danskraal) Gelofte van 9 Desember 1838

Mijne broeders en medelandgenoten, hier staan wij tans op een ogenblik voor een heilige God van hemel en aarde om een belofte aan Hem te beloven, als Hij met Zijn bescherming met ons zal wezen, en onze vijand in onze handen zal geven dat wij hem overwinnen, dat wij die dag en datum elke jaar als een verjaarsdag en een dankdag zoals een Sabbat in Zijn eer zal doorbrengen, en dat wij een tempel tot Zijn eer stichten zal, waar het Hem zou behagen, en dat wij ook aan onzen kinderen zal zeggen, dat zij met ons erin moeten delen, tot gedachtenis ook voor onze opkomende geslachten. Want de ere van Zijn Naam daardoor zal verheerlikt worden, dat de roem en eer van overwinning aan Hem zal worden gegeven.

Hier staan ons voor die heilige God van hemel en aarde om 'n gelofte aan Hom te doen dat as Hy ons sal beskerm en ons vyand in ons hand sal gee, ons die dag en datum elke jaar as 'n dankdag soos 'n Sabbat sal deurbring, en dat ons 'n Huis tot Sy eer sal oprig waar dit Hom behaag, en dat ons ook aan ons kinders sal sê dat hulle met ons daarin moet deel tot nagedagtenis ook vir die opkomende geslagte, want die eer van Sy Naam sal verheerlik word deur die roem en die eer van oorwinning aan Hom te gee.

Die gekorrigeerde teks behoort as volg te lees:
Hier staan ons voor U onse Vader, die heilige God van hemel en aarde, om ‘n Gelofte aan U te doen dat as U ons sal beskerm en ons vyand in ons hand sal gee, ons ‘n Huis tot U eer sal stig waar dit U behaag, en dat ons ook aan ons kinders sal sê dat hulle met ons daarin moet deel tot
nagedagtenis ook vir die opkomende geslagte, want die eer van U Naam sal verheerlik word deur die roem en die eer van oorwinning aan U te gee.

Ons smeek hiermee ook U hulp en bystand af om hierdie Gelofte verseker te kan volbring, in die Naam van U Seun en ons Verlosser, Jesus Christus.  Amen

Die Paardekraal Gelofte van 1880

In de tegenwoordigheid van den Almachtigen God, de kenner aller harten onder bidden opzien om Zijn genadige hulp en ontferming, zijn wij Burgers van de Zuid-Afrikaansche Republiek, plegtig overeenkomen, om voor ons en onze kinderen een heilige verbond op te rigten, het welk wij met plegtigen eed bezzweren.

Ruim veertig jaren is het geleden, dat onze vadere de Kaapkolonie ontvlugt zijn, om een vrij en onafhanklik volk te worden. Deze veertig jaren waren veertig jaren van smart en lijden.

Wij hebben Natal. Den Oranje-Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek gesticht, en driemaal heeft de Engelsche Regering onze vrijheid vertrapt .... En onze vlag, die onze vaderen met hun bloed en tranen gedoopt hebben van den grond neergehaal.

Als door een dief in de nacht in onze vrije Republiek weggestolen. Wij kunnen en wij mogen dat nie dragen.

God wil, dat de eerbied onze vaderen en de liefde jegen onze kinderen ons voorscrijft, het erfpand der vaderen geschonden aan onze kinderen over te leven.

Daarom is het dat wij hier bije entreden en dat wij elkander de hand geven als mannen, broeders, plegtig beloven, trouw te houden aan ons land en volk en met het oog.

"Zoo waarlijk helpe ons God Almachtig".

Om ‘n Suid-Afrikaanse burger te word

I, [name], do hereby solemnly declare that I will be loyal to the Republic of South Africa, promote all that will advance it and oppose all that may harm it, uphold and respect its Constitution and commit myself to the furtherance of the ideals and principles contained therein.

Bronne:-

Bailey, A. 2002.  Die Gelofte van 16 Desember 1838: Die Herdenking en Betekenis daarvan,
            1838 tot 1910. Magistertesis ingedien by die Universiteit van Pretoria.
Botha, C.G. 1939.  Die Kaapse Hugenote.  Kaapstad: Nasionale Pers.
Dominicus, F.C. 1919.  Het huiselik en maatschappelik leven van de Zuid-Afrikaner in de eerste
            helft der 18de eeuw.  ‘s-Gravenhage: Martinus Nijhoff.
Schoeman, Karel. 2004.  ‘n Duitser aan die Kaap, 1724 – 1765. Die lewe en loopbaan van
Hendrik SchoemanPretoria: Protea Boekhuis.
Kaapstad Argiefbewaarplek C. 2660 en C. 2661 (Ou Vol. nr. C. 678) – Eed Boek, 1692 – 1748.

Indeks voorin C. 2660

31                                                                    [2]                                                                    1
________________________________________________________________________

Eed van Purge                                                                                                            No.      1
Eed voor den Raad van Politie                                                                                               2
Eed voor den Raad van Justitie                                                                                             3
Eed voor de Fiscaals                                                                                                              4
Eed van Weesmeesteren                                                                                                       5
Eed voor Commiss: van Huwelijx en Kleijne Saaken                                                            6
Eed voor Burgerraaden                                                                                                          7
Eed voor den Land drost                                                                                                        8
Eed voor Heemraden                                                                                                             9
Eed voor de Secretarissen van Politie en Justitie                                                                  10
Eed voor den Secretaris van Weesmeestere                                                                                    11
Eed voor den Secretaris van Commissarisse van Kleijne en Huwelijx saaken                     12
Eed voor den Secretaris van Land-drost en Heemraden, van Stellenbosch             13
Eed voor de officieren der Burgerije                                                                                      14
Eed voor de gepriviligeerde Slagters                                                                                      15
Eed voor den Boekhouder van ‘t Slagthuijs                                                                           16
Eed voor den Stadsboode                                                                                                      17

                                                                        [3]
_________________________________________________________________________

Eedt voor den Landmeeter                                                                                  No. 18 en   24
Eedt voor de Substituut van den Landdrost                                                                           19
Eedt voor een Wildschudt                                                                                                       20
Eedt voor een Veldwachter                                                                                                    21
Eedt voor den Cipier                                                                                                               22
Eedt voor de Onderhoud Vesters                                                                                           23
Eedt voor den Vendu Clercq                                                                                                  25
Eedt voor Keurmeesters van Goud en Silversmeeden                                                         26
Eedt voor den Vendumeester                                                                                                 27
Eedt voor de Procureurs                                                                                                        28
Eedt voor den Geweldiger                                                                                                      29
Eedt voor de Ordinaire Clerquen ter Secretarije van Politie                                                  30
Eedt voor de Officianton aan de mijnwerken                                                                         31
Eedt voor de Vroedvrouwen                                                                                                   32
Eedt voor de Burgers                                                                                                              33