DIE GATKANT VAN AFRIKAANS

Afrikaans is seker een van die min tale waarin die woord “gat” in so baie verskillende vorme gebruik word. Selfs onlangse Afrikaanse films het “Gatvol”, “Bakgat” en “Vaatjie sien sy gat” as titels gehad. Nederlanders begryp ook nie altyd ons "gat"-woorde nie want dié woorde is so eie aan Afrikaans. Sommige mense sal sê dat van hierdie woorde vulgêr klink en nie in goeie geselskap gebruik kan word nie, maar ons gebruik hulle almal, en nie baie spaarsamig nie. Baie van hierdie woorde is onvertaalbaar en om sinonieme daarvoor te vind is ook nie altyd so maklik nie. Hoe meer eiesoortig 'n woord in sy betekenis is, hoe moeiliker is dit om te omskryf. Mens verduidelik gewoonlik 'n woord by wyse van iets soortgelyks, en dis net daar waar jy vasval. Soms is dit selfs moeilik om 'n Engelse ekwivalent te vind – jy kry dit net nie so gesê in 'n ander taal nie. Hoe weet ons dan self wat dié woorde beteken? Skynbaar leer ons dit aan bloot deur die herhaaldelike aanhoor en gebruik daarvan in verskillende kontekste of situasies. 'n Ander manier om 'n woord se betekenis te verduidelik, is deur dit in 'n sin te gebruik. En tog werk dit nie met hierdie klompie woorde nie. 

As iemand byvoorbeeld sou sê "Koos se partytjie was maar ingat", kan dit een van baie dinge beteken, maar jy kry nietemin die idee dat jy niks gemis het nie. As jy sê "die tuin lyk maar ingat", kan dit weer heel iets anders beteken soos dat die tuin te droog is of swak beplan is ens. Die woord “ougat” beteken volgens die HAT oulik of ouderwets. Maar vir die Afrikaner is daar tog effe van ‘n betekenisverskil. Kom ons sê “Alle oulike babas is nie ougat nie”. Ougat word darem altyd in ‘n positiewe betekenis gebruik alhoewel die woord met die eerste oogopslag nie so voorkom nie.

'n Ander voorbeeld is "bakgat" - ewe onvertaalbaar, en ewe wyd in sy betekenis. So ook is "ingat" amper nog moeiliker om uit te lê; en tog weet ons presies wat die ander een bedoel as iets op die manier beskryf word. En wat van "gomgat", wat boonop as "gomgatterig" vervorm kan word? "Blinkgat" is baie soos "windgat", maar tog nie sinoniem nie. Mens kan "windgat" wees sonder dat jy "blinkgat" is. Terselfdertyd kan "ingat" maklik as die teenoorgestelde van "bakgat", "windgat" en "blinkgat" gebruik word. "Ingat" is dus 'n woord met vele gebruikstoepassings, waar jy slegs uit die konteks onmiddellik kan aflei wat die spreker bedoel. "Slapgat" is miskien 'n bietjie meer spesifiek in sy betekenis, en tog kan dit dui op 'n mens of 'n houding wat as "lui", "nalatig", "onentoesiasties" of 'n menigte ander dinge bestempel kan word. Nietemin weet ons presies wanneer "slapgat" die mees gepaste woord is, en binne watter tipe taalregister mens dit kan gebruik. Binne 'n formele konteks sal hierdie "gatterige" woorde nie deug nie; en sou jy dit wel daar gebruik, is dit 'n aanduiding dat jy nou gatvol is van die slapgatgeit. 

Verder staan "gat" dikwels op sy eie, soos in "Jan het sy gat gesien", of "Piet het sy naam gat gemaak". Mens kan selfs "gat" of "gatterig" voel maar dit beteken telkens iets anders. 

gat, noun, (1) hole

gat, noun, (2) arse, bottom, backside

The Afrikaans word “gat” is used in so many forms. Even  recently released Afrikaans films were titled “Gatvol”, “Bakgat” and “Vaatjie sien sy gat”. Some will say many of these words are vulgar but we all use them. Many of these words are not translatable and to find synonyms is not always easy. These words have distinctive meanings and are difficult to define.

bakgat! = well done! or good 

blinkgat = braggart

dronkgat = drunkard

gomgat = lout, bumpkin, uncouth person

hardegat = cocky, impudent, arrogant, hard-nosed

ingat = no-good, wretched, feeble or stingy

keelgat = gullet

maergat = skinny person

ougat = cute

slapgat = lazy, negligent, neverminded person

suipgat = drunkard

vetgat = fatty, fat-guts

vuilgat = dirty fellow

windgat = braggart

gat voel = not feeling well

gat wip = take offence unreasonably

gatterig wees = not feeling well

gatkant = back

gatkruiper = lickspittle

gatlekker = lickspittle

gatskuur = a person who likes to drive around a lot

gatvol = fed up, have had it

‘n Gat in die dag slaap. = sleep late into the day

‘n Gat in die lug. = an air pocket

‘n Gat inslaan. = stave

‘n Gat toestop. = settle an account

‘n Gat vir iemand grawe en self daarin val. = fall into a trap one has set for another

‘n Gat vul. = stop a gap

‘n Hak aan jou gat sit. = gedurig deure oop los. = close the doors behind you 

Aan my gat karring. = neul. = nag

Daar is ‘n gat in sy beursie. = throw money about, spend up to the hilt

Deur jou gat trek. = verniel. = spoil, illtreat, ruin

Die wêreld het sy gatkant vir hom gewys. = the world turned its back on him

Dit was by die gat af. = it was touch and go

G’n gat in iets sien nie. = see no way out of a difficulty

Gat omgooi. = change one’s mind completely

Gat oor kop. = head over heels

Gat oor kop slaan = turn a somersault

Gat toesteek. = iemand onderkruip. = stab in the back

Gate uit geniet. = have no end to one’s pleasure

Hoog met die gat wees. = swanger = pregnant

Hulle woon in ‘n gat van ‘n plek. = they live in a (wretched) hole (of a place)

Hy hang alles wat hy verdien aan sy gat. = spend all his money on clothing

Hy is sommer ‘n regte gat. = uncouth person

Hy kan sy gat nie roer nie. = very busy or followed by another person

Hy maak ‘n gat van my. = make a fool of me

Hy neem (vat) my vir ‘n gat. = think I am a fool

Hy pluk ‘n lat vir sy eie gat. = he is digging a pit for himself

Iemand ‘n gat in die kop praat. = talk a person into a foolish thing

Iemand in die gate hou. = keep an eye on someone

Iemand onder sy gat skop. = a kick in the pants; get rid of someone; fired

Iemand se gat jeuk. = brand om iets te doen. = fume with impatience

Iemand se gat lek. = iemand soebat, smeek. = toady to someone

In sy gat geknyp wees. = scared (to death)

Jou gat sien. = misluk. = failed, turned out badly

Jou gat uitleen. = te goedhartig wees. = kindhearted, Mr Nice Guy

Jou naam gat maak = ongewild = to make a fool of yourself

Met die Bybel onder die arm en die duiwel in die gat. = skynheilig. = hypocritical

Met jou gat in die botter val. = geluk. = strike a luck

Moenie ‘n gat van jou maak nie. = don’t make a bloody fool, an ass of yourself

Nie ‘n naald (nael) hê om sy gat mee te krap nie. = brandarm. = destitute

Op jou gat kry. = get a hiding

Roer jou gat! = be quick!

Sy broek se gat. = the seat of his pants

Sy gat aan my afsmeer. = nie aan my steur nie. = he did not take any notice of me, he did

            not listen to me

Sy gat is dik. = kwaad. = angry, cross

Tweegatjakkals = huigelaar. = hyprocrite, lead a double life

Van die naald aan die gat. = nuwe klere dadelik aantrek. = wear new clothes immediately